Świteź - analiza i interpretacja

Ballada „Świteź” była to Mickiewiczowska wersja historii Tuchanowicz, gdzie mieszkał ród Wereszczaków. Utwór ten był dedykowany Michałowi Wereszczace, bratu ukochanej Mickiewicza – Maryli.

Ballada ta jest utworem swobodnie nawiązującym do ludowych legend o tajemniczym jeziorze i ma budowę trójczłonową.

Ballada – jest to gatunek obejmujący pieśni o charakterze epicko-lirycznym, nasycony elementami dramatycznymi, opowiadający o niezwykłych wydarzeniach legendarnych lub historycznych. Fabuła ballady charakteryzuje się szkicowością, zawiera zwykle momenty tajemnicze i zagadkowe, jej dominantę stanowi jakieś jedno wyraziście zarysowane zdarzenie.

W pierwszej części, posługując się poetyckimi metaforami i porównaniami, narrator opisuje urzekającą urodę jeziora Świteź. Piękno przyrody skonstruowane zostało z tajemniczą i pełną grozy atmosferą otaczającą to miejsce. Pozornie spokojna i przyjazna natura pokazuje swoje drugie oblicze. Tajemnica jeziora rozbudza ludzką ciekawość.

Świteź tam jasne rozprzestrzenia łona,
W wielkiego ksztalcie obwodu,
Gęstą po bokach puszczą oczerniona,
A gładka jak szyba lodu.

Jeżeli nocną przybliżysz się dobą
I zwrócisz ku wodom lice,
Gwiazdy nad tobą i gwiazdy pod tobą,
I dwa obaczysz księżyce.

W drugiej części ballady została opisana wyprawa pana na Płużynach, który postanowił rozwiązać zagadkę Świtezi. W obawie przed skutkami konfrontacji z tajemnymi siłami oddał się wcześniej pod Boską opiekę oraz sprowadził księdza, który „przeżegnał, pracę pokropił”.

Ostatnia i najobszerniejsza część ballady to udramatyzowana opowieść wyłowionej z wody kobiety-ducha o historii zatopionego miasta. Córka władcy Świtezi Tuhana odkrywa przed zebranymi tajemnicę jeziora. W dawnych czasach, kiedy Tuhan pospieszył z pomocą obleganemu w Nowogrodzie przez siły carskie Mendogowi, ruskie wojska napadły na Świteź, w której pozostały jedynie kobiety, starcy i dzieci.

Zrozpaczona księżniczka zaczęła prosić Stwórcę o śmierć i wtedy Bóg zatopił miasto a jego mieszkańców zamienił w kwiaty.

Takeśmy uszły zhańbienia i rzezi;
Widzisz to ziele dokoła,
To są małżonki i córki Świtezi,
Które Bóg przemienił w zioła

Najeźdźców spotkała kara, kiedy zaczęli zrywać kwiaty – spotkała ich śmierć.

Kto tylko ściągnął do głębini ramię,
Tak straszna jest kwiatów władza,
Że go natychmiast choroba wyłamie
I śmierć gwałtowna ugadza.

Opowiedziana przez córkę Tuhana historia jeziora Świteź ma znaczenie wieloaspektowe. Odkrywa przed zebranymi wydarzenia historyczne, ukazuje potęgę sił natury, a także stanowi wykładnię ludowej moralności. Przyroda potrafi sprzyjać ludziom, ale także potrafi karać tych, którzy popełniają grzechy i zbrodnie. W swoich działaniach jest bezwzględna i okrutna. Narzędziem kary mogą być piękne kwiaty (podaję za przykład oczywiście tę balladę).

Ważnym elementem świata literatury romantyzmu, było nawiązywanie do tradycji literackich przez gotycyzm, czyli tworzenie mrocznego, tajemniczego, cmentarnego nastroju w utworach. Zabieg ten odwoływał się przede wszystkim do powieści angielskich, ale nie tylko. Wszystkie ballady Mickiewicza zawierają elementy gotycyzmu, np. „Lilije”, gdzie jakby czuło się jeszcze zapach i ciepło krwi zamordowanego męża, a przyroda, która była świadkiem zbrodni dręczyła morderczynię. W „Świtezi” bohaterowie słuchali opowieści mary wodnej, stojąc na cmentarzysku mieszkańców grodu Mendoga, gdzie wyrosły kwiaty – cary. Fantastycznym elementem było także zamienienie ludzi w kwiaty. Zmierzch sprawiał, że słuchacze, narrator i bohaterowie byli skłonni do refleksji. Gotycyzm odsłonił to, co człowiek chciał ukryć przed światłem dziennym („ Lilije”, „ Świteź”).

W obrębie świata przedstawionego przestrzeń realna została skonfrontowana z przestrzenią cudów. Sceneria tajemniczej przyrody, niewytłumaczalne zjawiska, postać dziewczyny-rusałki, to wprowadzone przez Adama Mickiewicza elementy fantastyki. Ideowa wymowa utworu odwołuje się do ludowej moralności i wiary w istnienie oraz działanie niewytłumaczalnych sił. Kształt artystyczny ballady wskazuje na synkretyzm gatunkowy utworu. O jego epickości świadczy postać narratora opowiadającego i komentującego wydarzenia, wyraźnie zarysowana fabuła, elementy opisu i opowiadania. W balladzie można odnaleźć również charakterystyczne dla liryki środki stylistyczne oraz sposoby obrazowania (metafory, przenośnie, personifikacje). Wprowadzenie dialogów nadaje utworowi cechy dramatu. Opowiedziana w Świtezi historia jest oparta na motywach gminnej legendy.


Cechy romantyczne w balladzie Świteź
- Nastrój tajemniczości i grozy – zatopione miasto, o którym opowiadała kobieta, otoczone jest, podobnie jak jezioro, niezwykłą atmosferą. Położone w ciemnym borze, jest tematem legend i opowieści.
- Fantastyka – miasto zamienione przez Boga na prośbę księżniczki w jezioro, ludzie przemienieni w kwiaty, postać tajemniczej kobiety wyłaniającej się z wody.
- Przyroda – jej bogate opisy są typowe dla epoki romantyzmu; kwiaty, noc, gwiazdy, bór, tafla jeziora – odgrywają ważną dla całego utworu rolę, bowiem tworzą atmosferę całej ballady.
- Historyzm – władca Litwy Mendog oblegany przez siły carskie (historia Litwy i jej walk z Rusią). Postawa kobiet i mężczyzn walczących z wrogiem wprowadza do utworu element patriotyczny.
- Interpretacja – sposób w jaki została dokonana jest typowo romantyczny. Historia powstania tajemniczego jeziora Świteź, kwiatów jest odzwierciedleniem romantycznej koncepcji opisu..

Kształt artystyczny
Utwór zbudowany jest z czterdziestu ośmiu zwrotek, z których każda ma po cztery wersy. Zatem jest to budowa regularna. Wyróżnić możemy rymy (pora – jeziora, mieście – niewieście) oraz następujące środki stylistyczne: epitet („wielka trwoga”, „głęboka przepaść”), metafora („Czyli też niebo swoje szklanne stopy Aż do nóg twoich ugina.”), wykrzyknienie („Gwałtu!”, „Panie!”), pytanie retoryczne („Jaż własnych mieszkańców dla obcej zgubię odsieczy?”), porównanie („Białawym kwieciem, jak białe motylki”).

Przedstawiona w utworze historia jest oparta na gminnej legendzie. Zestawione ze sobą zostały dwie rzeczywistości: realna i fantastyczna. W obrębie tej drugiej dzieją się wszystkie niezwykłe wydarzenia, jak zamiana ludzi w kwiaty czy też miasta w jezioro. Odnaleźć możemy elementy dramatu, jakimi są dialogi, liryki – środki stylistyczne, a także epiki – obecność narratora, który nie tylko opowiada, ale także komentuje wydarzenia, fabuła, elementy opisu i opowiadania.

  Dowiedz się więcej