Co to jest dopełnienie? Definicja, funkcja, przykłady

Dopełnienie występuje tuż obok podmiotu (wykonawcy czynności) oraz orzeczenia (który informuje o czynności, procesie lub stanie, w jakim podmiot się znajduje).

Dopełnienie odpowiada na pytania:

Kogo? Czego? (dopełniacz)
Komu? Czemu? (celownik)
Kogo? Co? (biernik)
Kim? Czym? (narzędnik)
Kim? O czym? (miejscownik)

Pytania, na jakie odpowiada dopełnienie, są pytaniami z deklinacji (poza mianownikiem oraz wołaczem):

Związek rządu pomiędzy dopełnieniem a orzeczeniem

Pomiędzy dopełnieniem a orzeczeniem (czyli czasownikiem w zdaniu) występuje związek rządu. To znaczy, że orzeczenie jest wyrazem centralnym, który narzuca dopełnieniu odpowiednią formę. Zobacz to na przykładzie:

Magda kupiła psa.

W tym zdaniu podmiotem jest "Magda", orzeczeniem jest słowo "kupiła", a "psa" jest dopełnieniem. Jak sam widzisz, orzeczenie narzuca dopełnieniu formę biernika słowa pies (co kupiła Magda? Psa.).
Gdyby zdanie brzmiało:

Magda rozmawia z psem.

W tym zdaniu podmiotem znów jest "Magda", orzeczeniem jest słowo "rozmawia", a dopełnieniem wyrażenie "z psem". W tym przypadku orzeczenie narzuca dopełnieniu formę narzędnika słowa pies (z kim rozmawia Magda? Z psem.).

Dopełnienie bliższe i dalsze

Wyróżniamy dwa rodzaje dopełnień: bliższe i dalsze. Dopełnienie bliższe to takie, które po zmianie zdania ze strony czynnej na bierną może przejąć funkcję podmiotu.

Na przykład:

Ania posprzątała stół.

"Stół" jest dopełnieniem bliższym, ponieważ możemy zmienić zdanie na stronę bierną, a dopełnienie "stół przejmuje funkcję podmiotu w nowym zdaniu:

"Stół został posprzątany przez Anię".

Dopełnienie dalsze pojawia się we wszystkich przypadkach, kiedy zdania nie da się zmienić na stronę bierną.

Na przykład:

Nauczycielka opowiada o lekturze.

W tym zdaniu "o lekturze" jest dopełnieniem dalszym, ponieważ nie możemy przekształcić tego zdania na stronę bierną w sposób, który by pozwolił "o lekturze" stać się podmiotem.

Sposoby na wyrażenie dopełnienia

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, dopełnienie można wyrażać różnymi częściami mowy. To całkiem logiczne – bo różne części mowy mogą podlegać odmianie przez przypadki. Są to:

rzeczowniki
zaimki rzeczowne
wyrażenia przyimkowe
liczebniki (w znaczeniu rzeczownika)
przymiotniki (w znaczeniu rzeczownika)
bezokoliczniki (w znaczeniu rzeczownika)

Rzeczownik jako dopełnienie

Rzeczownik to najprostszy rodzaj dopełnienia. Pojawił się już w naszych przykładach w tym artykule. Zobacz inne przykłady (dla ułatwienia, dopełnienie pogrubiliśmy w każdym ze zdań):

Pies nie zjadł kości.
(czego nie zjadł pies? Dopełnieniem jest rzeczownik w dopełniaczu)
Codziennie rano piję kawę.
(co piję? Dopełnieniem jest rzeczownik w bierniku)
Nigdy nie rozmawiam o uczuciach.
(o czym nie rozmawiam? Dopełnieniem jest rzeczownik w miejscowniku)

Zaimek rzeczowny jako dopełnienie

Zaimek rzeczowny pozwala opisywać nam osoby lub rzeczy bez podawania ich imienia czy nazwy własnej. Pełni więc dokładnie te same funkcje, co zwykły rzeczownik. W mianowniku odpowiada na pytania kto? oraz co?

Zobacz przykłady zaimka rzeczownego jako dopełnienia:

Powiedz mi prawdę.
(komu powiedz? Dopełnieniem jest zaimek rzeczowny ja w celowniku)
Mam cię dość.
(kogo mam dość? Dopełnieniem jest zaimek rzeczowny ty w dopełniaczu)
Nigdy o nim nie opowiem.
(o kim nie opowiem? Dopełnieniem jest zaimek rzeczowny on w miejscowniku)

Wyrażenie przyimkowe jako dopełnienie

Wyrażenie przyimkowe to połączenie przyimka z rzeczownikiem, liczebnikiem, przysłówkiem, przymiotnikiem (w użyciu rzeczownym) albo zaimkiem.

Pojechałam na zakupy z koleżanką.
(pojechałam z kim? Jest to pytanie z narzędnika.)

Książka opowiadała o miłości dwojga ludzi.
(mówiła o czym? Jest to pytanie z miejscownika)

Liczebnik jako dopełnienie

Liczebniki, które przejmują funkcję dopełnienia to dość ciekawa sytuacja. Aby bowiem liczebnik mógł być dopełnieniem, musi przyjmować formę rzeczownika. Żeby go zrozumieć, musimy znać kontekst. W każdym innym przypadku liczebnik będzie bowiem okolicznikiem. Zobacz to na przykładach:

Jeden jest wart drugiego.

Zarówno słowo jeden jak i drugiego są rzeczownikami (a dokładniej – liczebnikami, przejmującymi formę rzeczownika). Jeden jest w tym przypadku podmiotem, z kolei drugiego będzie dopełnieniem. Odpowiada na pytania kogo? czego?, czyli na pytania, które zadanie dopełniacz.

Zegar wybił dwunastą.

Słowo zegar jest tu rzeczownikiem, a słowo dwunastą jest liczebnikiem. Zauważ jednak, że liczebnik przyjmuje formę rzeczownika. Słowo dwunasta nie określa bowiem innego słowa (np. dwunastą godzinę). Tutaj z samego kontekstu rozumiemy, że chodzi o godzinę. Dwunasta odmienia się przez przypadki; tutaj mamy ją w bierniku (co wybił?).

Przymiotnik jako dopełnienie

W przypadku przymiotnika mamy sytuację analogiczną do liczebnika. Dopełnieniem może być bowiem wyłącznie przymiotnik, który w zdaniu przyjmuje funkcję rzeczownika. Zobacz to na przykładach:

Publiczność nagrodziła najlepszego.

Zauważ, że nie ma tutaj informacji o tym, kto jest najlepszy. Słowo najlepszy jest tutaj przymiotnikiem, który przyjmuje funkcję rzeczownika. Można je dowolnie odmieniać przez przypadki. Tu akurat występuje w bierniku (kogo nagrodziła?).

Zawsze ustępuj starszym.

Tutaj nie ma informacji, kto jest starszy. Słowo starsi jest tutaj przymiotnikiem, który przyjmuje funkcję rzeczownika. Można je dowolnie odmieniać przez przypadki. Tu akurat występuje w celowniku (komu ustępuj?).

Ładni mają łatwiej w życiu.

Nie mamy informacji, kto jest ładny. Słowo ładni jest tutaj przymiotnikiem, który przyjmuje funkcję rzeczownika. Można je dowolnie odmieniać przez przypadki. To jest ciekawy przykład haczyka. Zauważ bowiem, że w tym zdaniu słowo ładni nie jest wcale dopełnieniem, a…. podmiotem. Ładni to wykonawca czynności. Mamy nadzieję, że nie dałeś się nabrać.

Bezokolicznik jako dopełnienie

Znasz już zasadę dotyczącą liczebnika i przymiotnika, więc z bezokolicznikiem poradzisz sobie bez problemu. Pomimo tego, że w naturalnym kształcie i brzmieniu bezokolicznik ma końcówki -ać; -yć; -ić; -eć oraz dotyczy czasowników (np. stąpać, marzyć, wysilić, musieć), to w zdaniu przyjmuje znaczenie rzeczownika. Dzięki temu może pełnić funkcję dopełnienia:

Moja mama lubi śpiewać.

Jak widzisz, podmiotem jest rzeczownik mama, orzeczeniem jest czasownik w formie czynnej lubi, a bezokolicznik śpiewać przyjmuje cechy rzeczownika w bierniku (co lubi?). Staje się wiec dopełnieniem. Zobacz inne przykłady:

Magda nie cierpi się zamartwiać.
Psy muszą się bawić.

  Dowiedz się więcej