Przydawka – część zdania, która określa rzeczowniki

Przydawka to jedna z części zdania (nie mylić z częściami mowy!) – tak samo jak podmiot, orzeczenie, dopełnienie i okolicznik. Jednak tak jak dopełnienie oraz okolicznik są braćmi, tak przydawka nie jest siostrą – jest jedynie ich dobrą koleżanką. Zarówno dopełnienie, jak i okolicznik pomagają nam bowiem w dookreśleniu orzeczenia, czyli czasownika. Przydawka opisuje rzeczownik oraz zaimek rzeczowny w zdaniu, w tym również podmiot. Ale nie tylko podmiot. Oto wszystko, co powinieneś wiedzieć o przydawce!

Przydawka – informacje podstawowe

Mamy nadzieję, że wiesz, czym jest rzeczownik. Dla utrwalenia wiedzy przypomnijmy jednak, że jest to część mowy, odpowiadająca na pytanie co? oraz kto? Rzeczownikami są ludzie, zwierzęta, przedmioty, ale też zjawiska atmosferyczne czy uczucia. Czy wiesz, czym jest zaimek rzeczowny? Zaimek rzeczowny również odpowiada na pytania co oraz kto, ale nie określa ludzi czy zwierząt imionami i nazwami własnymi. Będą to więc: ja, ty, on, ona, ono i tak dalej. W języku polskim wszystkie słowa, które określają rzeczowniki oraz zaimki rzeczowe w zdaniu, nazywają się przydawkami.



Przydawka odpowiada na pytania:

• Jaki? Jaka? Jakie?
• Który? Która? Które?
• Czyj? Czyja? Czyje?
• Ile? Ilu?
• Czego? Z czego? Od czego?

Spójrz na poniższe zdania. Dla ułatwienia pogrubiliśmy w nich przydawki:

W pokoju stoi ładny kwiatek.
Moja mama nie ma jasnych włosów.
Filmy Finchera to dobre kino.
Zapraszamy do sali gier.
Rzut oszczepem jest trudnym sportem.

Jak widzisz, funkcję przydawki może przyjmować wiele części mowy. Może być bowiem wyrażona na różne sposoby.

Najczęściej przyjmowane formy przydawki:

• rzeczownik (np. czyste serce, ładny obraz, dobry piesek);
• zaimek przymiotny (np. mój pokój, twoja mama, jego rozpacz);
• imiesłów przymiotnikowy czynny (np. sprzątany pokój, pita kawa);
• imiesłów przymiotnikowy bierny (np. posprzątany pokój, wypita kawa);
• liczebnik (np. drugi pokój, ósmy rząd, dwunasta godzina);
• wyrażenie przyimkowe (np. doniczka z plastiku, obraz na ścianie).

Rodzaje przydawek

Z uwagi na tak wielką różnorodność, przydawki zostały podzielone na kilka grup. Ta segregacja ułatwia zrozumienie zagadnienia i zapamiętanie, czym jest przydawka. W efekcie łatwiej jest ją odnaleźć w gąszczu innych części zdań.

W języku polskim wyróżniamy następujące przydawki:

• przydawka przymiotna,
• przydawka rzeczowna,
• przydawka dopełniaczowa,
• przydawka przyimkowa,
• przydawka dopełnieniowa,
• przydawka okolicznikowa.

Omówmy teraz krótko każdą z nich.

Przydawka przymiotna

Jak zapewne już się domyślasz, przydawka przymiotna może zostać wyrażona za pomocą przymiotnika. Będą to więc:

ładna dziewczyna
pusty kubek
skomplikowane zadanie

Poza zwykłym przymiotnikiem przydawka przymiotna może być jednak wyrażona również za pomocą zaimka przymiotnego:
moja dziewczyna
tamten kubek
inne zadanie

… oraz imiesłowu przymiotnikowego:
gadające głowy (imiesłów przymiotnikowy czynny)
kobieta pracująca (imiesłów przymiotnikowy czynny)
wałkowany temat (imiesłów przymiotnikowy bierny)

Przydawka rzeczowna

Przydawka rzeczowna wyrażona może być wyłącznie za pomocą rzeczownika w mianowniku (czyli odpowiada wyłącznie na pytania kto? oraz co?). Zobacz przykłady:

film „Gran Torino”
gra „Red Dead Redemption”
powieść „Krzyżacy”
miasto Kraków

Przydawka dopełniaczowa

Przydawka dopełniaczowa również wyrażona jest za pomocą rzeczownika, przy czym rzeczownik ten musi występować w dopełniaczu (kogo? czego?).

kraina potworów
sala zwierzeń
pokój zabaw

Przydawka przyimkowa

Przydawka przyimkowa musi zostać wyrażona za pomocą wyrażenia przyimkowego. Wyrażenie przyimkowe może zawierać przyimki, takie jak: za, dla, po, przy i tak dalej. Zobacz przykłady przydawki przyimkowej:

prezent dla nauczyciela
stół przy ścianie
pogoń za szczęściem

Przydawka dopełnieniowa

Ten rodzaj przydawki wymaga poświęcenia nieco więcej uwagi. Przydawką dopełnieniową jest rzeczownik utworzony od czasownika. Swoją nazwę zawdzięcza temu, że zachowuje się jak dopełnienie (czyli część zdania, określająca orzeczenie). Najłatwiej będzie Ci ją zrozumieć na przykładach:

rzut oszczepem

Rzeczownik rzut określony jest przydawką oszczepem. Zauważ jednak, że słowo rzut pochodzi od czasownika rzucać, a całe wyrażenie można wykorzystać w zdaniu, np. Mistrz rzucił oszczepem. W takim wypadku słowo oszczepem byłoby dopełnieniem, gdyż określałoby orzeczenie, czyli czasownik rzucił (czym? oszczepem).

prowadzenie samochodu
Rzeczownik prowadzenie określony jest przydawką samochodu. Zauważ, że słowo prowadzenie pochodzi od czasownika prowadzić, a całe wyrażenie można wykorzystać w zdaniu, np. Wczoraj prowadziłam samochód. W tym przypadku słowo samochód byłoby dopełnieniem, gdyż określa orzeczenie, czyli czasownik prowadziłam (co? samochód).

Przydawka okolicznikowa

Przydawka okolicznikowa również występuje wyłącznie z rzeczownikami, które zostały utworzone od czasowników. Jednocześnie w zdaniu zachowuje się ona jak okolicznik. Co to znaczy? Spójrz na poniższe przykłady przydawek:

wyprawa na ryby

Rzeczownik wyprawa określony jest przydawką na ryby. Zauważ, że słowo wyprawa pochodzi od czasownika wyprawić się, a całe wyrażenie można wykorzystać w zdaniu, np. Ojciec wyprawił się na ryby. W tym przypadku na ryby byłoby okolicznikiem, gdyż określa orzeczenie, czyli czasownik wyprawił (na co? na ryby).

wyjazd w góry
Rzeczownik wyjazd określony jest przydawką w góry. Zauważ, że słowo wyjazd pochodzi od czasownika wyjeżdżać, a całe wyrażenie można wykorzystać w zdaniu, np.: Co roku wyjeżdżamy w góry. W tym przypadku w góry byłoby okolicznikiem, gdyż określa orzeczenie, czyli czasownik wyjeżdżamy (dokąd? W góry).

Przydawka charakteryzująca a klasyfikująca

Poza podziałem na różne rodzaje przydawek, istnieje jeszcze jedna klasyfikacja tej części zdania. Chodzi o podział na przydawkę charakteryzującą oraz przydawkę klasyfikującą.

Spójrz na poniższe zdania:
Piję tylko czarną kawę, bez cukru i bez mleka.
Przydawka stoi przed rzeczownikiem. Zawsze, kiedy przymiotnik stoi przed rzeczownikiem, mówimy o przydawce charakteryzującej. Pokazuje bowiem ona charakter przedmiotów: czarna kawa, zaczarowany ołówek, szalony naukowiec, wielka miłość, błękitny rekin i tak dalej.

To jest kawa czarna Arabica 20%.
Tutaj przydawka stoi po rzeczowniku. Dzieje się tak wtedy, kiedy przymiotnik nadaje rzeczownikowi klasyfikacji. Czarna to rodzaj, a nie kolor kawy. Takie przydawki nazywamy przydawkami klasyfikującymi. Wyodrębniają one klasę, rodzaj czy gatunek. Inne przykłady to chociażby: rekin błękitny, język naturalny, powieść historyczna.

  Dowiedz się więcej