Jakie części zdania musisz znać?

Zdania w języku polskim są jak precyzyjne budowle – żaden z elementów nie jest przypadkowy, a drobny błąd wystarczy, aby cała konstrukcja runęła. Brzmimy wtedy dziwnie, głupio albo w ogóle niezrozumiale. Jak to działa? Weźmy polskie zdanie pod lupę i odkryjmy wszystkie jego tajemnice!

Jakie są części zdania?

Wyróżniamy ich 5:
a) podmiot – wykonawca czynności w zdaniu;
b) orzeczenie – określa czynność/stan, wyrażane przy pomocy czasownika;
c) przydawka – opisuje podmiot, ale też wszystkie rzeczowniki i zaimki rzeczowne w zdaniu;
d) dopełnienie – dookreśla orzeczenie; forma dopełnienia zależy od orzeczenia;
e) okolicznik – dookreśla orzeczenie, precyzuje okoliczności danej czynności.

Między tymi częściami zawiązują się relacje logiczne, które decydują o formie danego słowa i jego funkcji w zdaniu.

Części zdania w akcji

Rozpoznajmy części zdania na różnych przykładach.

a) podmiot:
Alina zebrała koszyk malin.
Alina i Balladyna będą zbierać maliny.
(ja – podmiot domyślny) Lubię twórczość Słowackiego.
Wszyscy czytaliśmy tę lekturę.

b) orzeczenie:
Alina zebrała koszyk malin.
Alina i Balladyna będą zbierać maliny.
Lubię twórczość Słowackiego.
Wszyscy czytaliśmy tę lekturę.

c) przydawka: odpowiada na pytania jaki? Jaka? Jakie? Który? Która? Które? Czyj? Czyja? Czyje? Ile? Ilu? Czego? Z czego? Od czego?
Alina zebrała koszyk malin => koszyk czego? malin
Balladyna jest moją ulubioną lekturą => lekturą czyją? moją jaką? ulubioną
Dramat Balladyna został napisany w 1834 roku => dramat jaki? Balladyna
Lubię twórczość Słowackiego => twórczość czyją? Słowackiego
d) dopełnienie: dookreśla orzeczenie; orzeczenie dyktuje jego formę fleksyjną
Alina zebrała koszyk malin. => zebrała kogo? co? koszyk
Alina i Balladyna będą zbierać maliny. => będą zbierać kogo? co? maliny
Lubię twórczość Słowackiego. => lubię kogo? co? twórczość

e) okolicznik: dookreśla orzeczenie, ale nie pełni funkcji rzeczownika
Balladyna wybiegła od Pustelnika
Dramat Balladyna został napisany w 1834 roku.
Kirkor odwiedził Wdowę, by poznać przyszłą żonę.

Części zdania czy mowy?

Jak może zauważyliście na powyższych przykładach, niektóre rzeczowniki były raz podmiotem, raz przydawką, a raz dopełnieniem. A zatem były różnymi częściami zdania.

W języku polskim części mowy pełnią w zdaniach różne funkcje. To dlatego musimy rozróżnić części mowy od części zdania.

Jeśli ktoś nas pyta: jaką częścią mowy jest „książka”? Odpowiedź jest zawsze jedna – to rzeczownik. Ale jeśli ktoś pyta: jaką częścią zdania jest „książka”? Możemy mu spokojnie powiedzieć, że chyba przespał lekcje gramatyki. Nie można udzielić odpowiedzi na takie pytanie bez znajomości całego zdania.
Wystarczy spojrzeć na te trzy przykłady:
1. Książka leży na stole.
2. Koleżanka czyta książkę.
3. Moja siostra znalazła martwą muchę w książce.
W zdaniu 1) „książka” jest podmiotem. W zdaniu 2) „książka” jest dopełnieniem. A w zdaniu 3) „książka” pełni rolę okolicznika.

A czym jest w ogóle zdanie?

Na sam koniec przypomnijmy sobie, co musi być w zdaniu… żeby w ogóle nim było. Aby zbudować najprostsze zdanie, potrzebujemy tylko jednego elementu – króla wszystkich części zdań, czyli orzeczenia. Zdaniami są już, np.:

• Grzmi.
• Błyska się.
• Zbiło się.
• Wyszedłem. (Chociaż tu już występuje podmiot domyślny).
• Podać herbatę? (Bezokolicznik może występować w pozycji orzeczenia).

Konstrukcje bez orzeczenia nazywamy równoważnikami zdań, np. piękny dzień, ale banał, kto tam?, cicho!

  Dowiedz się więcej