klp.pl
Dobrze wiedzieć
Orzeczenie jest określeniem czynności, stanu lub procesu. Zwykle wyrażone jest w zdaniu za pomocą czasownika użytego w odpowiedniej formie – w zależności od tego, kto wykonuje daną czynność oraz w jakim czasie.
Orzeczenie jest określeniem czynności, stanu lub procesu. Zwykle wyrażone jest w zdaniu za pomocą czasownika użytego w odpowiedniej formie – w zależności od tego, kto wykonuje daną czynność oraz w jakim czasie.
Przykłady:
Magda pisze wypracowanie z polskiego.
Wczoraj zrobiłam zakupy.
Stół stał w tym pokoju na podłodze.
Kiedy goście w końcu opuszczą mój dom?
Powyższe orzeczenia są przykładami orzeczenia prostego. Tak samo jak czasownik, orzeczenie odpowiada na pytania: Co robi? Co się z nim dzieje?
Strona czynna i bierna orzeczenia
Orzeczenie może być wyrażone zarówno w stronie czynnej (pisze), jak i biernej (jest pisany).
Magda pisze wypracowanie z polskiego.
Wczoraj zrobiłam zakupy.
Kiedy goście w końcu opuszczą mój dom?
Te zdania napisane są w stronie czynnej. A oto ich wersje w stronie biernej:
Wypracowanie z polskiego jest pisane przez Magdę.
Zakupy zostały zrobione wczoraj przeze mnie.
Kiedy mój dom będzie w końcu opuszczony przez gości?
Chociaż sens zdań pozostał taki sam, ciężar wypowiedzi zostaje nieco przeniesiony. Zauważ, że kiedy Magda pisze wypracowanie, to Magda jest ważniejsza w zdaniu. Kiedy jednak to wypracowanie jest pisane przez Magdę, to właśnie wypracowanie staje się nieco bardziej istotne.
Dobrze wiedzieć
Zdania wyrażane w stronie czynnej uznawane są za bardziej emocjonalne, żywe i bezpośrednie. Zdecydowanie lepiej korzystać właśnie z nich, choć czasem dla podkreślenia wypowiedzi: np. gdy wypracowanie, zakupy i dom są ważniejsze niż Magda, ja i goście, można skorzystać ze strony biernej. Nie jest to błąd.
Zdania wyrażane w stronie czynnej uznawane są za bardziej emocjonalne, żywe i bezpośrednie. Zdecydowanie lepiej korzystać właśnie z nich, choć czasem dla podkreślenia wypowiedzi: np. gdy wypracowanie, zakupy i dom są ważniejsze niż Magda, ja i goście, można skorzystać ze strony biernej. Nie jest to błąd.
Orzeczenie a podmiot logiczny
Podmiot logiczny to taki, który wyraża brak, nadmiar, obecność lub nieobecność czegoś, np.: zabrakło mleka, nie było brata, przybyło śniegu. Podmiotami są tutaj: mleko, brat oraz śnieg. Jak sam widzisz, w każdym z tych przykładów orzeczenie przyjęło trzecią osobę liczby pojedynczej: zabrakło, nie było, przybyło. Warto zapamiętać tę regułę, bo nie ma od niej wyjątków.
Dobrze wiedzieć
W przypadku podmiotu logicznego orzeczenie zawsze przyjmuje postać trzeciej osoby liczby pojedynczej. Nawet jeśli podmiot dotyczy liczby mnogiej np. zabrakło płatków śniadaniowych. Płatki to liczba mnoga, ale forma orzeczenia dostosowuje się tu tak, jakby w zdaniu chodziło o jednego płatka.
W przypadku podmiotu logicznego orzeczenie zawsze przyjmuje postać trzeciej osoby liczby pojedynczej. Nawet jeśli podmiot dotyczy liczby mnogiej np. zabrakło płatków śniadaniowych. Płatki to liczba mnoga, ale forma orzeczenia dostosowuje się tu tak, jakby w zdaniu chodziło o jednego płatka.
Rodzaje orzeczeń
W języku polskim wyróżniamy sześć rodzajów orzeczeń. Nazywają się one:
- orzeczenie czasownikowe
- orzeczenie imienne
- orzeczenie modalne
- orzeczenie peryfrastyczne
- orzeczenie eliptyczne
- orzeczenie wykrzyknikowe
Autor: