klp.plErazm z Rotterdamu (1467 – 1536) – najwybitniejszy przedstawiciel humanizmu chrześcijańskiego; znawca starożytnych języków, uczony, filolog, pisarz, teolog. Wydał krytyczny przekład Nowego Testamentu. Występował przeciwko średniowiecznej scholastyce. Nigdy nie zrzekł się katolicyzmu, jednak ostro piętnował nadużycia w Kościele. Napisał Rycerstwo chrześcijańskie a żywot duchowny w 1502 r. (przekład polski wydano w 1558 r.), w którym zasady pobożności porównał do sztuki życia wewnętrznego. Nawoływał do zgody między narodami. Głosił potrzebę jedności świata chrześcijańskiego, czym naraził zarówno Kościołowi, jak i reformacji. Stanowisko to nazywamy irenizmem (od gr. eirene – pokój, pochwała pokoju).
Erazm opowiadał się też przeciwko ślepemu naśladownictwu starożytnej stylistyki (np. Cycerona). Występował przeciwko Lutrowi w dziele O wolnej woli. Uważał, iż człowiek jest z natury dobry, zło pochodzi z niewiedzy. Jednocześnie potępiał on pychę i próżność uczonych w utworze Pochwała głupoty z 1509 r. Myśliciel z Rotterdamu nie stworzył obozu, stronnictwa czy wyznania. Jego poglądy podzielała głównie elita intelektualna epoki, ale miał też licznych wrogów. Dzieło Erazma znalazło silny oddźwięk na ziemiach polskich. Erazm z Rotterdamu utrzymywał częste kontakty korespondencyjne z Polakami. Jego bibliotekę wykupił w ramach mecenatu Jan Łaski (młodszy), pozostawiwszy ją Rotterdamczykowi w użytkowanie. Po śmierci uczonego Andrzej Frycz Modrzewski jeździł po ten księgozbiór do Bazylei.
Tomasz Morus żył w latach 1478 – 1535. Autor Utopii, w której zawarł wizję państwa idealnego. Członek brytyjskiej Izby Lordów. Uznany przez Kościół katolicki za świętego. Patron polityków. Skazany na ścięcie przez króla Henryka VIII, ponieważ nie uznał jego małżeństwa z Anną.
Niccolo Machiavelli żył w latach 1469 – 1527. Pisarz, dyplomata, historyk. Autor Księcia. Jego doktryna polityczna uzasadniała przemoc, podstęp, gdy służyło to interesom kraju. Dobro publiczne jest ideałem, który uzasadnia, by „cel uświęcał środki”. Władca z Księcia ma być jednocześnie lwem (siła, odwaga) i lisem (spryt, przebiegłość). Człowiek jest z natury zły. Cechuje go obłuda i chciwość. Taka postawa to tzw. makiawelizm.
Autor: