klp.plW Średniowieczu do najlepiej wykształconej warstwy społecznej należało duchowieństwo. Stąd też to duchowni tworzyli kulturę i wpływali na jej kształt. Dlatego większość dzieł tworzona była po łacinie (która była oficjalnym językiem liturgii kościelnej), co pomagało w ich odbiorze we wszystkich krajach. Z czasem zaczęły się kształtować języki narodowe. Dorobek literacki Średniowiecza był więc dwujęzyczny – powstałe wtedy teksty można podzielić podzielić na te napisanie po łacinie i w językach narodowych.
Dydaktyzm
Podstawowym celem literatury średniowiecznej było wychowywanie, budowanie ładu moralnego, potępianie zła i pokazywanie ideałów dobrego postępowania. W utworach często pokazywane są wzorce dobrego postępowania, tzw. wzorce parenetyczne.
LITERATURA PARENETYCZNA (z gr. parenesis - zachęta, nakłanianie do czegoś) literatura kształtująca i propagująca wzory postępowania związane z odgrywaniem określonych ról społecznych. Literatura ta przedstawiała idealne wizerunki nosiciela jakiejś roli. Do wzorców parenetycznych możemy zaliczyć wzorzec idealnego rycerza, świętego czy władcy.
Wzorcami idealnych rycerzy byli: Tristan (Dzieje Tristana i Izoldy), Roland (Pieśn o Rolandzie), Lancelot czy król Artur (Opowieści Okrągłego Stołu). Wzorcami świętych – św. Aleksy (Legenda o świętym Aleksym), św. Franciszek (Kwiatki św. Franciszka), ideał władcy (Bolesława Chrobrego) znajdziemy w Kronice Galla Anonima.
Dydaktyzm literatury średniowiecznej polegał także na tym, że często dostarczała konkretnych wskazówek określających, jak powinno wyglądać życie codzienne. Przykładem takiego utworu jest wiersz Słoty (O zachowaniu się przy stole).
Alegoryczność
Ważną rolę w Średniowieczu odgrywało alegoryczne interpretowanie Pisma świętego, dzieł klasycznej literatury greckiej i rzymskiej oraz sztuki.
Alegoria (z gr. „allegoria” oznacza „mówić nie wprost, w przenośni”) - jest to motyw lub zbiór motywów (mała scena, fragment akcji, obraz poetycki, obrazek narracyjny, obraz malarski) posiadający głębsze, szersze, bardziej abstrakcyjne znaczenie od przedstawianego dosłownie. Figura charakterystyczna dla m.in. przypowieści, bajki zwierzęcej, dziełach o podłożu filozoficznym. Alegoria ma charakter konwencjonalny. Przykłady: tonący statek – alegoria zagrożonego lub upadającego państwa; kobieta z opaską na oczach i wagą – sprawiedliwość. Granica między symbolem a alegorią jest bardzo płynna, ponieważ znaczenia wielu symboli utarły się (np. symbolika róży) i trudno nie zauważyć, że jest to już pewna konwencja odczytań.
Na czym polegała alegoryczność literatury Średniowiecza? Rzeczy widzialne, zmysłowe, traktowano wówczas jako znaki tego, co niewidzialne. Cały świat uważano za Bożą księgę, napisaną przez Stwórcę w jakimś tajemniczym alfabecie, wymagającym odczytania go. Pewne przedmioty, zwierzęta czy kolory miały konkretne znaczenia alegoryczne, raczej stałe, zakorzenione w kulturze. I tak np. biel oznaczała dziewictwo, czerwień – miłość, żółć – zdradę, drabina – drogę do nieba, lilia – czystość, lew, pychę, las – grzech pokusy świata. Alegorie obecne były zarówno w literaturze (dużo znajduje się ich w Boskiej Komedii Dantego i w Opowieściach Okrągłego Stołu), jak i w sztuce, zwłaszcza w malarstwie.
Stosunek Średniowiecza do Antyku
Błędnie uważa się, że Średniowiecze zaprzepaściło dorobek Antyku, odkryty na nowo dopiero w Renesansie. Cechą charakterystyczną umysłowości średniowiecznej było dążenie do syntezy całego dorobku kultury europejskiej. Ówcześni myśliciele mieli ogromne zaufanie do ksiąg – uważali, że to, co zostało w nich napisane, musi być prawdziwe. Próbowali więc połączyć ze sobą fakty znane zarówno z literatury pogańskiej, jak i chrześcijańskiej.
Z dzieł antycznych znano przede wszystkim pisma Arystotelesa, którego bardzo ceniono w Średniowieczu. Ze względu na słabą znajomość starożytnej greki dzieła innych antycznych filozofów (np. Platona) czytano jedynie z przekładów łacińskich. Bardzo ceniono antyczną literaturę rzymską, która była dobrze znana – Horacego, Wergiliusza, Owidiusza, Cycerona. Wzorców dostarczała oczywiście także Biblia.
Warto zaznaczyć, że literatura Średniowiecza brała tematy i motywy z jednej strony z Antyku pogańskiego i chrześcijańskiego, a z drugiej – z własnych, europejskich podań, mitów i legend.
Autor: