klp.plLITERATURA PARENETYCZNA (z gr. parenesis - zachęta, nakłanianie do czegoś) literatura kształtująca i propagująca wzory postępowania związane z odgrywaniem określonych ról społecznych. Literatura ta przedstawiała idelane wizerunki nosiciela jakiejś roli. Do wzorców parenetycznych możemy zaliczyć wzorzec idelanego rycerza, świętego czy władcy.Utwory hagiograficzne (zgodnie z wymogami parenezy) kreowały postaci wyposażone w cechy, które należało naśladować. Akcentowały ideał ascezy, pokory, podkreślały wartość męczeństwa i śmierci poniesionej za wiarę.
W literaturze wykształciły się dwa wzorce osobowe świętych:
1. Święty asceta, który rezygnuje z majątku i, żyjąc w biedzie, znosi wszelkie upokorzenia i męki w imię miłości do Boga;
2. Święty bojownik, który z niewiernymi walczy w obronie wiary katolickiej; wzorzec ten stał się szczególnie popularny, kiedy organizowano wyprawy krzyżowe i stawano w obronie Europy przed Islamem.
Różna była wartość literacka utworów – wiele z nich przetrwało do dziś w literaturze, inne nie wytrzymały próby czasu. Żywoty świętych pisane były zarówno wierszem, jak i prozą. Jedne występowały jako utwory samodzielne, inne układane były w cykle (np. Złota legenda Jakuba de Voragine).
W literaturze hagiograficznej zauważyć można kilka wyróżników konstrukcyjnych: utwory zaczynały się od inwokacji, uroczystego zwrotu skierowanego do Chrystusa, by dopomógł w stworzeniu doskonałej opowieści o życiu świętego. Trzon opowiadania hagiograficznego stanowiła opowieść o życiu bohatera. Zawarte są tu informacje o jego pochodzeniu, życiowych wyborach i ich motywach. Utwór zazwyczaj kończy się cudowną śmiercią bohatera. Fabułę typowego żywotu można ułożyć w pewien schemat hagiograficzny:
- Prolog – przyczyny opisywania żywotów świętych. Narrator musi się niejako wytłumaczyć przed świętymi i przeprosić za swoją nieudolność względem boskiego ideału. Błaga Boga o pomoc w pisaniu o świętych Pańskich.
- Opis narodzin świętego.
- Cudowne dzieciństwo.
- Młodość świętego – objawienie się świętości.
- Małżeństwo, czas związany ze ślubem czystości.
- Opuszczenie domu rodzinnego przez ascetę – święci rodzili się przeważnie w bogatych domach, co było poniekąd symptomem ich szczególnej łaski, musieli też mieć co porzucać, aby ich ofiara była znacząca.
- Cuda czynione przez świętych za życia.
- Prześladowanie, umartwienie ciała.
- Męczeńska śmierć świętego, często zaakcentowana pojawieniem się Boga.
- Cuda czynione po śmierci.
Do najważniejszych żywotów świętych zaliczamy:
- Legenda o św. Aleksym
- Złota legenda Jakuba de Voragine. Powstała w XIII wieku. Jest to zbiór średniowiecznych legend o świętych.
- Kwiatki św. Franciszka
- Vita Antonii (IV w.) – najstarsze dzieło hagiograficzne
- Żywoty świętych Pańskich i nowego Zakonu (1579) Piotra Skargi – najstarsza polska hagiografia
- Żywot św. Stanisława Wincentego z Kielc
- Żywot św. Stanisława i bł. Kingi Jana Długosza
Autor: