klp.plAby wyjaśnić pojęcie heksametru należy najpierw odwołać się do pojęcia stopy.
Stopa, jak podaje Słownik terminów literackich, jest to najmniejsza powtarzająca się regularnie rytmiczna cząstka wersu o ustalonej postaci sylabiczno-iloczasowej lub sylabiczno-akcentowej – tzn. mająca stałą ilość sylab o odpowiedniej długości lub o odpowiednim rozłożeniu akcentów. W literaturze greckiej stopa jest to zespół sylab zwierających samogłoski długie i krótkie (ponieważ w języku greckim występuje iloczas – rozróżnienie długości trwania samogłosek), w literaturze polskiej – akcentowanych bądź nieakcentowanych. Sylabom zawierającym głoski długie odpowiadają sylaby akcentowane, sylabom z głoskami krótkimi – nieakcentowane.
Podstawowe stopy to („–” oznacza samogłoskę długą, „v” – krótką)
- Trochej (– v)
- Jamb (v –)
- Amfibrach (v – v)
- Anapest (v v –)
- Daktyl (– v v)
- Spondej (– –)
Warto jeszcze dodać, że podział na stopy nie pokrywa się z podziałem na wyrazy.
Heksametr jest wersem 6-stopowym (na co wskazuje nazwa; „hex” – z gr. sześć, „metron” – z gr. miara), w którym pierwsze pięć stóp to daktyle (opcjonalnie zastąpione przez spondeje), stopa ostatnia to trochej lub spondej według schematu:
– v v / – v v / – v v / – v v / – v v / – v
W pierwszym wersie Iliady trzeci i drugi daktyl został właśnie zastąpiony spondejem:
Ménin a / éjde the / a Pe / léja / deo Achi / léos
– v v / – v v / – – / – – / – v v / – v
Samogłoski długie są oznaczone kreską na górze, samogłoski „e” i „o” w słowie „Peléiadeo” tworzą dyftong (dwusamogłoskę), który także jest długi.
Porównanie homeryckie
Typowe dla eposu są szeroko rozbudowane porównania o niezwykłej strukturze, zwłaszcza dłuższe. W Iliadzie naliczono ich dwieście, cztery razy więcej niż w Odysei. Charakterystyczne dla takiego porównania jest to, że jego drugi człon („jak”) stanowi oddzielną, epizodyczną scenkę. Narrator zostawia jakby akcję poematu, rozwijając stworzony przez siebie obraz, i dopiero zakończenie, pokazujące obiekt porównania („tak”) powraca do właściwego toku akcji.
Oto przykład porównania homeryckiego, zaczerpnięty z Iliady:
„Kiedy zbliżyły się wojska nacierające na siebie,
Wręcz się zderzyły puklerze i włócznie, i mężów zawziętość
W zbroje spiżowe odzianych, a w środku tarcze wypukłe
Zwarły się jedne z drugimi. Zgiełk straszny o niebo uderzył.
Razem zmieszały się skargi i krzyk radosny zwycięzców –
Tych, co ginęli, i ciosy wymierzających. Krwi strumień
Spłynął na ziemię, J A K bystre potoki z gór spadające
Razem spływając w dolinę zmieszają swe rwące wody
Z wielkich dwóch źródeł w głębokiej wytryskując dolinie –
Z dala od gór szum tej wody do trzód pasterza dociera –
T A K gdy zmieszały się wojska, zgiełk wybuchł straszny i wrzawa”
Retardacja – chwyt kompozycyjny polegający na celowym odsuwaniu i opóźnianiu zdarzenia, które wzbudzać może szczególne zaciekawienie odbiorcy i mobilizować jego oczekiwania. Retardacja służy stopniowaniu napięcia, odwlekając następowanie zdarzeń przełomowych dla biegu akcji przez wprowadzanie długiego, drobiazgowego opisu lub piętrzenie utrudnień i powikłań sytuacyjnych
Autor: