Stylizacja biblijna – morał prosto z Biblii

Stylizacja biblijna to szczególny rodzaj stylizacji językowej. Jeśli czytając wiersz czy powieść, natknąłeś się na podniosły lub wręcz moralizatorski fragment, który luźno się odnosił, parafrazował lub nawet cytował fragmenty Biblii – miałeś do czynienia właśnie z tym zabiegiem. Jakie są rodzaje i cele stylizacji biblijnej oraz w jakich utworach możemy się na nią natknąć?

Stylizacja biblijna – definicja i informacje podstawowe

Jak wspomnieliśmy we wstępie, stylizacja biblijna jest jednym z wielu rodzajów stylizacji językowych, jakie stosują twórcy literaccy: tuż obok dialektyzacji, stylizacji humorystycznej, środowiskowej czy patetycznej oraz innych.



Stylizacja biblijna języka polega na zastosowaniu w tekście zwrotów, słów, konstrukcji składniowych oraz nawiązań lub odniesień, które jednoznacznie kojarzą się z Biblią lub są z niej bezpośrednio zaczerpnięte. Biblia bez wątpienia wywarła ogromny wpływ na literaturę zarówno polską, jak i światową. Nic dziwnego, że od zarania dziejów autorzy czerpią z niej garściami – co ciekawe, czasem w celu prześmiewczym. Ale o tym wspomnimy później. Najpierw zajmijmy się rodzajami stylizacji biblijnej.

Rodzaje stylizacji biblijnej

Pierwszym rodzajem stylizacji biblijnej jest zapożyczanie z Biblii schematów, wątków i motywów, a także konstruowanie zdarzeń w utworze na bazie tych opisywanych w Biblii. Możemy go nazwać inaczej po prostu czerpaniem inspiracji z fragmentów Biblii, na przykład stworzenia świata, powrotu syna marnotrawnego czy historii Hioba.

Drugim modelem stylizacji biblijnej jest bezpośrednim czerpaniem z języka, zwrotów i symboli, zwartych w Biblii. Autorzy tekstów literackich mogą się więc posługiwać słownictwem biblijnym (prorok, mesjasz, samarytanin) lub symbolami, które niosą jednoznaczne określenie (np. Święty Graal lub Arka Przymierza). Do tego rodzaju stylizacji biblijnej zaliczamy też składnię biblijną, a także charakterystyczne związki frazeologiczne (np. nie znacie dnia ani godziny).

Czemu służy stylizacja biblijna?

Skoro wiemy już, czym jest stylizacja biblijna, to warto opowiedzieć teraz, jakie są jej cele. Co takiego chcą za jej pomocą osiągnąć autorzy?

Tak jak ustaliliśmy już wcześniej, stylizacja biblijna często pojawia się w utworach, które mają charakter moralizatorski, pouczający. Założeniem Biblii jest przecież uczenie wyznawców Kościoła właściwego postępowania, dokonywania moralnych wyborów i stawiania dobra ponad złem.

Odwoływania do Biblii (zarówno za pomocą samego języka, jak i samej symboliki) jest dosyć zrozumiałym, jednoznacznym sposobem na zasugerowanie czytelnikom podniosłego, pouczającego tonu tekstu. Zauważ, że wszystko, co jest napisane z zastosowaniem stylizacji biblijnej, brzmi jakoś tak uroczyściej, patetyczniej i dostojniej.
Zobacz fragment poematu Juliusza Słowackiego Anhelli:

A patrząc w światło boże, zrozumieli Aniołowie, jaka była wola Pana, i zeszli w krainę mglistą, ukrywszy w sobie światłość.

Wprowadzenie stylizacji biblijnej do tekstu powoduje też, że całość nabiera charakteru edukacyjnego. Taki utwór może na przykład przestrzegać przed czynieniem zła. Spójrz na poniższy przykład Ksiąg narodu i pielgrzymstwa polskiego autorstwa Adama Mickiewicza:

Ale potem ludzie wyrzekli się BOGA jednego, i naczynili sobie bałwanów, i kłaniali się im, i zabijali na ich cześć krwawe ofiary, i wojowali za cześć swoich bałwanów.

A oto fragment Kazania o miłości ku ojczyźnie Piotra Skargi:

Jako ciała nasze abo wnętrznymi chorobami, abo powierzchnymi gwałtownymi przypadkami umierają, tak i królestwa mają swoje domowe choroby, dla których upadać muszą. Mają i nieprzyjacioły mocne, którzy je wojnami i rozbojem gubią. Obojej niebezpieczności zabiegać mądrzy z pomocą Bożą umieją, i lud swój dobrzy sprawce wybawiają. 

Niekiedy stylizacja biblijna miewa jednak zupełnie odwrotne przesłanie. Autor może się nią posłużyć do ośmieszenia podejmowanego przez siebie tematu lub osoby, o której wspomina. Łatwo zauważyć taki zabieg. Szczególnie jeśli podniosłym, biblijnym tonem opowiada o sprawach błahych i przyziemnych. Taki kontrast pomiędzy stylem a tematem jest doskonałym środkiem ekspresji.

Spójrz na przykład Fragmentu Biblii Targowickiej Juliana Ursyna Niemcewicza:
Kiedy ojczyzna stawał się rzadką i poważną, jam krzyczał na despotyzm, jam się odkazywał, że z dziesięciorgiem dzieci pójdę do Ameryki. Dziś, kiedy ona w rzeczy samej w despotyzmie, i pod obcemi pany, ja porzucam i żonę i tuzin dzieci, a z kochanką wyjeżdżam się bawić do Neapolu.
Biada mnie.

  Dowiedz się więcej