Indywidualizacja języka, czyli jak wyróżnić bohatera

Specyficzny wygląd, sposób ubierania, zachowanie, rytuały – istnieje wiele różnorodnych sposobów na wyróżnienie bohatera literackiego. Pośród nich kryje się jeszcze jeden, dosyć niepozorny. Jest nim wyróżnienie tego, jak mówi dana postać. Czy posługuje się językiem prostym, czy używa wielu ozdobników? Czy mówi poprawnie, a może popełnia błędy? Czy korzysta ze slangu, wtrąca elementy gwarowe, ma wady wymowy, własne powiedzonka?

Wszystkie te elementy powodują, że bohaterowie Twoich ulubionych książek stają się „jacyś”. Wszystkie te elementy są bowiem metodami indywidualizacji języka. Dziś dowiesz się, czym jest indywidualizacja języka oraz jak może przydać Ci się w charakterystyce postaci.

Indywidualizacja języka – informacje podstawowe

Indywidualizacja języka jest bardzo specyficznym rodzajem stylizacji językowej. Do indywidualizacji języka w tekście mogą posłużyć bowiem pozostałe rodzaje stylizacji językowych, np. dialektyzacja, archaizacja, stylizacja patetyczna czy środowiskowa.



Autorzy posługują się indywidualizacją języka wyłącznie w dialogach pomiędzy bohaterami. Można więc powiedzieć, że indywidualizacja języka jest po prostu specyficznym sposobem mówienia danej postaci w literaturze.

Spójrz na przykład na postać parobka Staszka w Weselu Stanisława Wyspiańskiego. Staszek jest mieszkańcem wsi, stąd w jego wypowiedziach pojawia się sporo elementów zaczerpniętych z gwary. Spójrz tylko na poniższe fragmenty jego wypowiedzi:

Że tak one ino kpiom. 

Do zeniacki pirsy leń,
a wpół chyci, zwyobraco.

Juz bym do wos nic nie cuł —
ino ciągnie mnie bez pół.

Jeszcze barwniejszym przykładem jest Hagrid, czyli bohater sagi książek o Harrym Potterze. Kultowe już cholibka, którym jakże często posługuje się Hagrid, jest wyjątkowym powiedzonkiem, przypisanym wyłącznie tej jednej postaci. Zarówno dialektyzacja (w przypadku Staszka), jak i wplatanie specyficznych powiedzonek (przypadku Hagrida) są świetnymi przykładami indywidualizacji języka bohaterów w literaturze.



W ramach indywidualizacji języka bohaterów można też wprowadzać specyficzny sposób artykulacji niektórych głosek, akcent lub wady wymowy. Jak można to zapisać w tekście? Sposobów jest kilka. Seplenienie, jąkanie czy nieumiejętność wymawiania niektórych głosek można zapisać dosłownie (np. zastępując w dialogu głoskę r głoską l, a głoskę c głoską cz). Taką metodę zastosował chociażby Bolesław Prus w Lalce:

„Jużci, to nie po niemieczku — mruczał służący — bo przecie wiem, że się mówi po niemieczku: bite majn her… I nie po francuszku, bo nie mówią mąsie, bążur, lendi…. I nie po żydowszku, i nie po nijakiemu, więc po jakiemu?…

Informację o konkretnym sposobie mówienia może jednak podać nam po prostu sam narrator. Tutaj znowu posłużymy się Lalką, w której roiło się od zagranicznych akcentów oraz słów czy zdań wtrącanych w całości w innych językach. Spójrz na poniższy fragment Lalki:

— Mówiłam cioci, że przyjdzie, i do tego z workiem złota — odezwała się po angielsku panna Izabela.
Hrabinie wystąpił na czoło rumieniec i gęsty pot. Zlękła się słów siostrzenicy przypuszczając, że Wokulski rozumie po angielsku.



Innymi ciekawymi metodami na indywidualizację języka mogą być też charakterystyczne błędy językowe, jakie postać notorycznie popełnia, slang (czyli rodzaj stylizacji środowiskowej), często powtarzane słowa, a nawet konkretna długość wypowiadanych zdań. Zauważ, że nawet Pokemon Pikachu, powtarzający swoje słynne Pika Pika został poddany indywidualizacji języka. Proste, prawda?

Indywidualizacja języka – zastosowanie

Indywidualizacja języka jest dosyć skomplikowanym zabiegiem stylizacyjnym. Wymaga od autora nieco kreatywności i sporej dozy pomysłowości. Chodzi w końcu o wymyślenie języka danej postaci w taki sposób, aby znacznie wyróżniała się od innych bohaterów świata przedstawionego.

Jeśli więc jedna postać w danym utworze ma charakterystyczne dla siebie powiedzonko, lepiej podchodzić ostrożnie do przypisywania innego powiedzonka kolejnym bohaterom. Kiedy wszyscy mówią utartymi schematami i każdy jest „jakiś” na siłę, dialogi zaczynają brzmieć dosyć sztucznie.

Jeżeli z kolei autor decyduje się na dialektyzację języka bohatera, nie powinien wprowadzać do testu zbyt wielu postaci mówiących danym dialektem. Bezwzględnie należy unikać też używania kilku dialektów jednocześnie. Najczęściej w zupełności wystarczy jeden Kaszub czy Ślązak, by powieść nabrała kolorów.

Ostatnia zasada dotyczy wprowadzania stylizacji środowiskowej. Tutaj już można wybrać sobie kilka specyficznych form językowych jednocześnie. Ważne jednak, aby były one prawidłowo dopasowane do bohaterów, bez nadmiarowego przesycania wypowiedzi charakterystycznymi zwrotami np. z zawodowego żargonu czy slangu. Łatwo tutaj bowiem wejść w stereotypy i „ramy”, a jeśli postaci będą zbyt oczywiste, czytelnik szybko się znudzi. W końcu nie ma nic gorszego w literaturze niż schematyczni, przewidywalni bohaterowie.

  Dowiedz się więcej