Co to jest hiperbola? Definicja z przykładami z literatury

Brzmi skomplikowanie? Przykłady z życia codziennego powinny to nieco rozjaśnić:

Ta lekcja była tak monotonna, że umierałam z nudów.
Kiedy on rzuci jakiś żart, to cała sala pęka ze śmiechu.
Nie widziałam go już pół roku, więc usycham z tęsknoty.
Od tych hałasów można zwariować!

Jak widzisz, hiperbola nie tylko przesadza, ale też przekracza granicę prawdy czy nawet prawdopodobieństwa. Świetnym przykładem, który to obrazuje, jest hiperbola: wylać morze łez (bardzo intensywnie i długo płakać). Oczywiście choćbyśmy nie wiadomo, jak się starali, nie mamy możliwości rozpaczać tak bardzo, by rzeczywiście wypłakać zbiornik o pojemności morza.

Dlaczego stosujemy hiperbole?

W wypowiedziach pisemnych i ustnych hiperbola stosowana jest dla podkreślenia doniosłości czegoś lub wyolbrzymienia jego znaczenia. To trop retoryczny, który występuje w dwóch odmianach: powiększeniu i pomniejszeniu.

• Powiększenie – wzmocnienie, uwydatnienie jakiejś cechy faktu, osoby, zdarzenia czy zjawiska (np. oszalały ze złości)
• Pomniejszenie – osłabienie wartości czy znaczenia jakiegoś faktu, osoby, zderzenia czy zjawiska (np. ciszej niż mysz pod miotłą)

Jak konstruować hiperbolę?

Jednym z najprostszych sposobów konstruowania hiperboli jest jej budowanie na zasadzie porównania z użyciem przymiotnika w stopniu wyższym:

Jej charakter jest czarniejszy niż noc.
Ten pies jest łagodniejszy niż baranek.
Jej uśmiech jest jaśniejszy niż słońce.

Ta zasada jest dosyć prosta: bierzesz rzeczownik, który naturalnie ma jakąś cechę (np. noc jest czarna, baranek łagodny, a słońce jasne) i porównujesz coś do niego za pomocą przymiotnika w stopniu wyższym (czarniejszy, łagodniejszy, jaśniejszy).

Innym sposobem na tworzenie hiperboli jest nadmierne wyliczenie. Bardzo często korzystasz z niego nieświadomie, mówiąc na przykład:

Mój dziadek ma chyba z dwieście lat.
Czekam na ciebie już z dziesięć godzin.
Z rok zajęło mi nauczenie się, jak wymawiać to imię poprawnie.
Może za sto lat załapię kroki tego tańca.

Do konstruowania hiperboli przydają się też przymiotniki w stopniu najwyższym, zastosowane, oczywiście adekwatnie do sytuacji. Spójrz na przykłady:

To mój najgorszy dzień tego roku.
To była najdłuższa godzina mojego życia.
Jesteś najpiękniejszą dziewczyną, jaką widziałem.
Twój ratlerek to najmniejszy pies świata.

Hiperbola w literaturze

W literaturze hiperbola uznawana jest za jedną z figur retorycznych – a dokładnie to za odmianę metafory. W metaforze wykorzystane wyrazy tracą swój dosłowny sens na rzecz nowego sensu. W hiperboli zmienia się nie tylko dosłowny sens słów, ale nowy sens ulega dodatkowemu wzmocnieniu, przesadzeniu.

Potrzebujesz przykładów? Najdoskonalszym przykładem na zastosowanie hiperboli jest wiersz Jana Andrzeja Morsztyna Niestatek, który w całości opiera się na rozbudowanej hiperboli:
Oczy są ogień, czoło jest zwierciadłem,
Włos złotem, perłą ząb, płeć mlekiem zsiadłem,
Usta koralem, purpurą jagody,
Póki mi, panno, dotrzymujesz zgody.
Jak się zwadzimy — jagody są trądem,
Usta czeluścią, płeć blejwasem bladem,
Ząb szkapią kością, włosy pajęczyną,
Czoło maglownią, a oczy perzyną. 

Inne przykłady zastosowania hiperboli w literaturze:

Wisława Szymborska, Miniatura średniowieczna:
Po najzieleńszym wzgórzu,
najkonniejszym orszakiem,
w płaszczach najjedwabniejszych
Do zamku o siedmiu wieżach,
z których każda najwyższa.

Adam Mickiewicz, Reduta Ordona:
Nam strzelać nie kazano. — Wstąpiłem na działo
I spojrzałem na pole; dwieście armat grzmiało.
Artyleryji ruskiéj ciągną się szeregi,
Prosto, długo, daleko, jako morza brzegi;

Adam Mickiewicz, Stepy akermańskie:
Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu.

Jan Andrzej Morsztyn, Cuda miłości:
Przebóg! Jak żyję, serca już nie mając?

  Dowiedz się więcej