klp.plLiteratura francuska
Jan Jakub Rousseau (1712-1778) – pisarz, filozof i pedagog, działający na teranie Francji w dobie Oświecenia, jego myśl stała się fundamentem dla sentymentalizmu. Dla romantyków szczególnie inspirująca okazała się jego powieść zatytułowana Nowa Heloiza. Wizja miłości jako „związku dusz” została zaanektowana przez pisarzy romantycznych. (1761)
Victor Hugo (1802-1885) jeden z największych i najważniejszych pisarzy w historii literatury francuskiej, to jego przedmowa do dramatu Cromwell (1827) jest uważana za pierwszy manifest francuskiego romantyzmu. To tu Hugo położył fundament pod nowy gatunek literacki – dramat romantyczny. Pisał:
Dramat jest poezją wszechstronną. Oda i epopeja zawierają dramat jedynie w zalążku. On je zawiera obie już rozwinięte, on je obie streszcza i obejmuje. (...)
Gdyby nas zapytano o zdanie, jaki powinien być styl dramatu, życzylibyśmy sobie, aby wiersz był swobodny, bezpośredni, rzetelny, zdolny śmiało wszytko wypowiedzieć bez pruderii, wszytko wyrazić bez przesady; przechodzący z łatwością od komedii do tragedii, od wzniosłości do groteski, na przemian rzeczowy i poetycki, zarazem kunsztowny i natchniony, głęboki i zaskakujący, hojny i prawdziwy.
Wzorem dla romantycznego dramaturga powinna być twórczość Szekspira. Hugo postulował, by w dramacie:
- odrzucić klasycyzm i klasyczne reguły rządzące sztuką m.in. jedność akcji, miejsca i czasu (czyli klasyczną zasadę trzech jedności);
- ukazywać różnorodności problemów historycznych i moralnych;
- zawrzeć barwną, żywą i urozmaiconą akcję;
- postaci były historycznie wyraziste i prawdziwe, a przy tym bogate psychologicznie;
- dopuścić synkretyzm gatunkowy (elementy dramatyczne przeplatają się z lirycznymi i epickimi) i stylistyczny (np. groteska obok wzniosłości).
Najważniejsze dramaty Hugo to właśnie Cromwell (1827) oraz Hernani, czyli Honor kastylski (1830). Premiera Hermaniego odbyła się w atmosferze skandalu, wybuchły zamieszki między zwolennikami romantyzmu a klasykami.
Hugo był pisarzem wszechstronnym, uprawiał różne gatunki literackie: poza dramatem, odę, hymn, pieśń, balladę, poemat, ale sławę na skalę ogólnoeuropejską zyskał jako autor monumentalnych powieści, takich jak:
- Katedra Marii Panny w Paryżu(1831) – powieść znana również pod tytułem Dzwonnik z Notre Dame, wielokrotnie ekranizowana;
- Nędznicy (1862) – powieść obnażająca bezduszność i niesprawiedliwość francuskiego społeczeństwa;
- Rok dziewięćdziesiąty trzeci (1874)
Podobnie jak wielu innych romantyków Hugo nie tylko piórem wyrażał swój protest przeciwko panującemu porządkowi społecznemu i politycznemu. Poeta brał udział w rewolucji lutowej 1848 roku, w latach 1851-1870, gdy we Francji panował Napoleon III, Hugo przebywał na dobrowolnym wygnaniu, a ponadto jako członek Zgromadzenia Narodowego bronił uczestników Komuny Paryskiej.
Francoise Rene de Chateaubriand (1768-1848) - francuski pisarz i polityk, wróg rewolucji. Chateaubriand jest uważany za ojca romantyzmu francuskiego, choć sam nie chciał być identyfikowany z tym kierunkiem. Jednak, jako autor opowiadania Rene, stworzył nowy typ bohatera romantycznego - przesadnie przywiązanego do samotności, obdarzonego wybujałą wyobraźnią, nawiedzanego przez myśli samobójcze oraz uczucie pustki. Od imienia tytułowego bohatera tego opowiadania powstała nazwa postawy reprezentowanej prze niego - tzw. reneizm.
Literatura rosyjska
Aleksander Puszkin (1799-1837) – jeden z najwybitniejszych poetów rosyjskich. Szczególnie bliski Polakom poprzez jego przyjaźń z Mickiewiczem. Poeci ci znali się i cenili, nasz wieszcz tak pisał o Puszkinie po jego śmierci (poeta zginął w sprowokowanym pojedynku):
Kula, która ugodziła Puszkina, zadała cios straszliwy Rosji intelektualnej...
Znałem poetę rosyjskiego z bliska i przez dość długi czas; uważałem go za człowieka natury zbyt wrażliwej i lekkiej niekiedy, ale zawsze szczerego, szlachetnego i wylanego. Wady jego zdawały się zależeć od okoliczności i od społeczeństwa, w jakich żył, a co było dobrego w nim, z własnego pochodziło serca. Umarł w trzydziestym ósmym roku życia.
Puszkin w rosyjskim romantyzmie odegrał podobną rolę jak Mickiewicz w polskim – m.in wprowadził Byrona do literatury, odnowił język literacki (niektórzy badacze twierdzą, że Puszkin zrobił dla języka rosyjskiego tyle, co dla polskiego zrobili Kochanowski, Krasiński i Mickiewicz). Swoją twórczość rozpoczął od śmiałych, prowokacyjny wierszy politycznych (był w tym okresie związany z dekabrystami), za które został ostatecznie zesłany na Kaukaz. Jednak po upadku dekabrystów car, woląc mieć niebezpiecznego Puszkina pod osobistą kontrolą, pozwolił mu wrócić do Petersburga, gdzie pozostawał pod dozorem policji, a jego twórczość poddawana była cenzurze (często cenzorem był sam car). Mimo tego, że na dworze carskim poeta nie odnalazł przychylnej atmosfery twórczej, to właśnie wtedy powstały jego największe dzieła, m.in. Eugeniusz Oniegin wydany w całości w roku 1833 (wcześniej publikowano fragmenty). Eugeniusz Oniegin to poemat dygresyjny (podobnie jak Beniowski Juliusza Słowackiego) opowiadający o losach tytułowego bohatera, typowego romantycznego indywidualisty, cierpiącego na chorobę wieku.
Michaił Jurjewicz Lermontow (1814-1841) - poeta, prozaik, dramaturg, jeden z najwybitniejszych rosyjskich twórców XIX w.. Najważniejsze dzieło tego pisarza to Bohater naszych czasów(1840) – pierwsza rosyjska powieść psychologiczna. Utwór ten realizuje romantyczną poetykę fragmentu, zamykając biografię tytułowego bohatera (Pieczorin) w pięciu nowelach. Pieczorin to bohater rozczarowany rzeczywistością, nie mogący się w niej w pełni realizować.
Mikołaj Gogol (1809-1852) - dramaturg i powieściopisarz pochodzenia ukraińskiego, tworzył głownie w Petersburgu. Jego twórczość ukazuje życie małych, upokorzonych ludzi, często wypełnione satyryczną groteską. Gogol to pierwszy wybitny powieściopisarz rosyjski, przecierał literackie szlaki takim potęgom jak Dostojewski czy Tołstoj.
Ważniejsze utwory:
- Pamiętnik wariata (1835)
- Ożenek (1835) – sztuka teatralna
- Nos (1836)- nowela
- Rewizor (1836) sztuka teatralna
- Martwe dusze (1842) - powieść
Literatura angielska
George Gordon Byron (1788-1824) - jeden z najwybitniejszych poetów angielskich, niedoceniony we własnej ojczyźnie. Wpłynął w sposób znaczący na rozwój romantyzmu w wielu krajach europy, również na ziemiach polskich, chociaż otwarcie wykpiwał niektórych romantyków (np. E. A. Poe), przyznając się do dziedzictwa klasyków. Byron to swoisty fenomen początków dziewiętnastowiecznej Europy, pierwszy autor masowy, przedmiot pierwszej tak wielkiej legendy literackiej.
Byron zapisał się na kartach literatury światowej jako twórca dwóch nowych gatunków literackich: powieści poetyckiej (Giaur -1813; Korsarz – 1813) oraz poematu dygresyjnego (Don Juan - 1819-1824). Ważną częścią jego dorobku są również wykwintne dramaty filozoficzne: Manfred (1817) i Kain (1821). Na bazie jego twórczości oraz legendy życia poety-awanturnika powstał nowy wzór bohatera literackiego (bohater bajroniczny) – romantycznego, mrocznego buntownika) oraz zespół tendencji literackich nazywany bajronizmem.
W Polsce dzieła Byron doczekały się doskonałych przekładów, przede wszystkim Mickiewicza, ale również innych romantyków: Odyńca, Garczyńskiego, Krasińskiego.
Walter Scott (1771-1832) - pisarz pochodzenia szkockiego, jeden z głównych twórców romantyzmu angielskiego. Początkowo pisał głównie powieści poetycki (Pieśń ostatniego minstrela, 1805; Pani Jeziora, 1810) i ballady, dopiero jako dojrzały pisarz zajął się twórczością prozatorską.
Zasłynął jako autor wspaniałych powieści historycznych, takich jak Waverley, czyli lat temu sześćdziesiąt (1814), Rob Roy (1818) czy Ivanhoe (1819). W powieściach Scotta akcja toczy się na tle wydarzeń historycznych zawsze ukazanych w sposób wierny, malowniczy i szczegółowy, jednak postaci autentyczne odgrywają tu role drugoplanowe, natomiast na pierwszym planie pojawiają się fascynujące postaci fikcyjne. Duży nacisk kładzie się na sensacyjną fabułę, intrygi, nieoczekiwane zwroty akcji oraz spiski. Powieści historyczne Scotta cieszyły się ogromną popularnością nie tylko wśród czytelników, ale również wśród pisarzy, którzy rzeszami naśladowali technikę jego pisarską – w ten sposób powstał scottyzm. Scott wywarł wpływ na takich polskich pisarzy, jak Mickiewicz , Słowacki, Kraszewski.
James Macpherson (1736 - 1796) szkocki poeta, prekursor romantyzmu angielskiego. Macpherson zasłynął jako autor Pieśni Osjana – najsłynniejszej w dziejach mistyfikacji literackiej. Macperson wydał ten utwór twierdząc, że jest to zbiór twórczości średniowiecznego barda, które odczytał z odnalezionego rękopisu.
Powieść gotycka - odmiana powieści powstała w drugiej połowie XVIII wieku w związku ze zwrotem zainteresowania literatów ku przeszłości. Akcja takiego utworu umieszczana była zazwyczaj w średniowiecznych zamach, opactwach, w komnatach pełnych tajemnic i zagadek historycznych, a wszytko to musiało być spowite aurą niezwykłości i tajemniczości. W powieści takiej zawsze występowała para bohaterów antagonistycznych, np. zbrodniczy dziedzic oraz niewinna dziewica. W tej niezwykłej scenerii rozgrywały się historie o charakterze miłosnym czy sensacyjnym. Głównymi twórcami powieści gotyckiej byli: Horacegy Walpole, Ann Radcliffe oraz Matthew Gregor Lewis.
Autor: