Antygona - problematyka tragedii Sofoklesa

Problematyka Antygony dotyczy zagadnień o charakterze moralnym. Konflikt tragiczny, jakim jest starcie dwóch sprzecznych postaw reprezentowanych przez Antygonę i Kreona, stanowi oś konstrukcyjną tragedii antycznej. W Antygonie pojawiają się trzy istotne antytezy:

• prawo boskie i prawo ludzkie,
• państwo i jednostka,
• rozum i serce.

Prawo boskie i prawo ludzkie

Antygona pozostaje wierna prawu boskiemu, zgodnie z którym zmarłym należy się pochówek. Zdaniem bohaterki zmarłych nie można osądzać według takich samych zasad, jakim podlegają żywi. Antygona uważa, iż po śmierci człowiek nie podlega wyrokom ludzkim, osądzać go mogą jedynie bogowie. Przypomina, iż niepochowanie zmarłego oznacza sprzeciw wobec bogów.

Kreon uznaje wyższość prawa ludzkiego nad prawem religijnym. W jego opinii zdrajca nawet po śmierci pozostaje wrogiem, więc należy go odpowiednio ukarać. Ponadto uważa, że władza daje możliwość ustanawiania i egzekwowania prawa. Jako władca, może ukarać Antygonę za nieposłuszeństwo. Jego postępowanie względem zmarłego Polinika znajduje swego rodzaju moralne uzasadnienie - zdrajca ojczyzny nie powinien być traktowany tak samo jak jej obrońca.

Poglądy Antygony i Kreona są niemożliwe do pogodzenia. Antygona pragnie pochować brata i według praw boskich może to uczynić. Kreon chce ukarać zdrajcę pozbawiając go godnego pogrzebu, w swoim postępowaniu powołuje się na prawo państwowe. Jeśli racja zostanie przyznana Kreonowi, wtedy Antygonę trzeba oskarżyć o bunt, bezprawny sprzeciw wobec władcy. Jeśli natomiast przyjmie się, że rację ma Antygona, będzie to oznaczało, iż władca postępuje niezgodnie z prawem. W przypadku Antygony wygrywa prawo boskie. Wynikający z prawa religijnego obowiązek pochowania zmarłego jest ważniejszy niż prawo ludzkie.

Prawa boskie i ludzie są ściśle powiązane z dwiema sferami, które odgrywają ważną rolę w dramacie antycznym: sacrum i profanum. Sfera sacrum odnosi się do spraw boskich, zalicza się do niej wartości uważane za święte, rzeczy, które nie zawsze można racjonalnie wyjaśnić. Tę sferę reprezentuje Antygona. Profanum dotyczy spraw ludzkich, a co za tym idzie - nietrwałych, związanych z ziemską egzystencją. Przedstawicielem tej sfery jest Kreon.

Państwo i jednostka

Kolejna płaszczyzna, na jakiej rozgrywa się konflikt między Antygoną a Kreonem, dotyczy państwa i jednostki. Władca Teb reprezentuje państwo, które porządkuje życie zbiorowości z pomocą określonych praw.

Państwo wymaga od obywateli wyrzeczenia się części przywilejów, podporządkowania się prawom powszechnie obowiązującym. Nie zmienia to faktu, iż każdy człowiek ma prawo do własnego życia, uczuć, emocji, a także obrony swoich najbliższych i osobistych przekonań.

Jednostkę i jej prawa reprezentuje Antygona. Młoda kobieta kocha obu braci i pragnie zapewnić im godny pochówek. Jej bunt przeciw państwu można usprawiedliwiać obroną wyższych wartości, co nie zmienia tego, że w świetle praw ludzkich jej postępowanie wiąże się z poniesieniem poważnych konsekwencji.

Rozum i serce

Kreon jest racjonalistą, w swoich ocenach kieruje się rozumem. Uczucia są dla niego obce. W jego opinii dla ludzi liczą się przede wszystkim pieniądze:

Bo nie ma gorszej dla ludzi potęgi
Jak pieniądz: (...).

Jest zdumiony, kiedy siostrzenica wyjawia mu swoje motywy. Z kolei dla Antygony najważniejsze jest to, co podpowiada serce. Miłość, przywiązanie oraz wiara stanowią podstawę jej postępowania. Bohaterka nie analizuje boskich nakazów pod kątem rozumu, jest uległa wobec prawa religijnego. Prawa boskie szanują także mieszkańcy Teb, którzy współczują Antygonie, popierają ją, ale boją się otwartego sprzeciwu wobec władcy.

Antygona kontra Kreon - kto ma rację?

Bohaterowie mają swoje racje, bronią ich i przedstawiają zróżnicowane argumenty na poparcie swoich poglądów. Konflikt Antygony i Kreona ma charakter moralno-religijny. Antygona jest zdeterminowana, chce wypełnić boskie nakazy, zdając sobie sprawę z tego, jaką może ponieść karę. Kreon grozi bohaterce, próbuje ją moralizować. Władca Teb przekonuje się jednak, iż nie można przeciwstawiać się woli bogów.

Postawa reprezentowana przez Antygonę wygrywa. Ceną za ten triumf jest samobójcza śmierć trzech bohaterów: Antygony, Hajmona i Eurydyki.

  Dowiedz się więcej