Walka o język w dobie renesansu

W epoce renesansu wielcy twórcy i artyści propagowali języki narodowe, mimo że znali doskonale łacinę, grekę, języki obce. Gruntowne wykształcenie nie przeszkadzało w dbałości o piękno i harmonię języka ojczystej społeczności, który w epoce wcześniejszej był zdeprecjonowany na rzecz łaciny. Walkę o język wspomagała reformacja, ale też humanizm. Dla przykładu Biblia Marcina Lutra zadecydowała o wyborze dialektu górnoniemieckiego jako języka ogólnonarodowego. Poza tym ważne było stopniowe uwalnianie się narodów od wpływów rzymskich, w czym nobilitacja języków narodowych bardzo pomagała.

Spory dotyczące sposobów wyrażania się odbijały jeszcze jedną tendencję renesansową. Nowa epoka niosła dążenie do nowej interpretacji źródeł, do przywrócenia władzy rozumowi nad wiarą, a ludzkiej logiki nad dogmatem. Jeśli dogmaty formułowane były po łacinie, to trudno nie przyznać Kościołowi racji, iż bronił łaciny jako przekaźnika prawd objawionych. Ale łacina nie była tak powszechnie znana wśród świeckich warstw społecznych (poza studentami nauk klasycznych, literatury, filozofii). Luter i cały ruch reformacyjny domagał się powszechności rozumienia wiary, modlitw, prawd życia religijnego. Rozumienie takie umożliwiały jedynie języki narodowe.

W Polsce nie tylko Mikołaj Rej, jeden z pierwszych reformatorów i wrogów zdemoralizowanego Kościoła, widział w polszczyźnie piękno i dbał o zachowanie mowy potocznej, bliskiej każdemu Polakowi. Także wielki humanista, Jan Kochanowski, szybko przeszedł z łacińskiego na pisarstwo w języku narodowym, doprowadzając literacką polszczyznę do perfekcji.

Odrodzenie to czas powstawania pierwszych traktatów ortograficznych i gramatyk języka polskiego. Dzieło Statoriusa (gramatyka) ukazało się w 1568 r. w Krakowie, słownik Mączyńskiego w 1564 r. w Królewcu. Także w Dworzaninie polskim Łukasza Górnickiego znajduje się obszerna rozprawa o języku. Wpływ na rozwój polszczyzny miały obok tekstów teoretycznych, utwory literackie i publicystyczne: od poezji, przez prozę, do utworów politycznych i wreszcie licznych w renesansie przekładów Biblii.

  Dowiedz się więcej