klp.pl1. Faza wczesnego romantyzmu przypada na lata 1822-1830. Jest to czas kształtowania się nowego, romantycznego światopoglądu. Rok 1820 przynosi wczesne wiersze Mickiewicz, słynną Odę do młodości oraz Pieśń filaretów – nie są to jeszcze dzieła romantyczne (ale klasycystyczne: odwołania mitologiczne, język oświecenia, poetyka klasycystyczna), ale zostały w nich wypowiedziane hasła wywoławcze postawy romantycznej (braterstwo i wspólnota, kult młodości).
W 1822 ukazał się I tom Poezji Mickiewicza, a w nim dwa najważniejsze manifesty romantyzmu: Romantyczność oraz Przemowa – szkic wstępny tomu, który w późniejszych wydaniach pojawiał się pod tytułem O poezji romantycznej. Z dzisiejszej perspektywy trudno sobie uzmysłowić jaki szok u ówczesnych odbiorców wywołały Ballady i romanse - wiersze zawarte w tym tomie były zupełnie inne od tego, co dotąd publikowano i to one odwróciły uwagę pierwszych czytelników Przemowy, która uzyskała rangę manifestu nieco później, kiedy zaczęli się na nią powoływać „młodzi adepci nowego prądu”.
Mickiewicz pierwszy opowiedział się wyraźnie za romantycznością. Nie lawirował, nie szukał form pośrednich, (...) staną p stronie romantyzmu i z tej pozycji ustalał założenia nowej literatury, stanowiącej później punkt wyjścia dla wszelkich na ten temat dyskusji. Ukazał tradycję romantyzmu, zaproponował pewien kanon cech, które miały charakteryzować postawę romantyczną i romantyczny styl w sztuce.
(Idee programowe romantyków polskich. Antologia, oprac. Alina Kowalczykowa, Ossolin., Wrocław 2000, s. XVIII).
Mickiewicz w Przemowie domaga się miejsca w literaturze dla pieśni gminnej, postuluje oryginalność (nie naśladowanie jak w klasycyzmie) oraz narodowość sztuki, ustala hierarchię tradycji, w której literatury francuska i rzymska - tak cenione przez oświeceniowców – otrzymują miejsce poślednie, natomiast na jej szczycie stają: grecka starożytność, średniowiecze oraz Szekspir (podobnie wartościowali kulturę niemieccy romantycy).
W żywej dyskusji o kształcie polskiego romantyzmu wzięli udział ponadto: Antoni Edward Odyniec, Józef Bohdan Zalewski, Antoni Malczewski, Maurycy Mochnacki, Michał Grabowski, Stefan Witwicki oraz Kazimierz Brodziński.
Najważniejsze dzieła literackie tej fazy romantyzmu:
Adam Mickiewicz: Ballady i romanse (1822), Grażyna 1823, Dziady cz. Ii i IV (1823), Sonety krymskie (1836) oraz Konrad Wallenrod (1828);
Antoni Malczewski: Maria (1825)
Seweryn Goszczyński: Zamek Kaniowski (1828)
Maurycy Mochnacki: O duchu i źródłach poezji w Polszcze (1825)
Koniec tej I fazy romantyzmu wyznacza wybuch powstania listopadowego.
2. faza szczytowa romantyzmu przypada na lata 1830-1849
Od upadku powstania listopadowego w przypadku literatury polskiej należy wprowadzić rozróżnienie na romantyzm emigracyjny i krajowy. Upadek powstania listopadowego daje początek wielkiemu ruchowi migracyjnemu o podłożu polityczno-patriotycznym zwanemu Wielką Emigracją. Z kraju wyjeżdżała głównie szlachta i arystokracja, poza tym politycy, artyści, inteligencja oraz żołnierze – wśród emigrantów znaleźli się również pisarze, w większość mocno zaangażowani w sprawę niepodległościową (m. in. ci najwięksi: A. Mickiewicz, J. Słowacki, Z. Krasiński, C. K. Norwid). Głównym ośrodkiem polskiej emigracji był Paryż, po powstaniu we Francji znalazło się mniej więcej pięć do sześciu tysięcy Polaków, większość osiedliła się właśnie w Paryżu i jego okolicach. Nie dziwne, że szybko zaczęły pojawiać się tam polskie stowarzyszenia, zrzeszenia, salony, itp.. Środowisko emigracyjne było jednak podzielone – głównie pod względem poglądów politycznych oraz oceny powstania listopadowego.
Zauważmy, że największe dzieła polskiego romantyzmu (Dziady cz. III, Kordian J. Słowackiego, Nie-boska komedia Z. Krasińskiego) powstały na emigracji, w oddali od ojczyzny właściwie w ciągu kilku lat. Okres bezpośrednio po upadku powstania listopadowego to istna erupcja sił twórczych polskich pisarzy, którzy jednak już w następnym dziesięcioleciu zamilkną.
W tym czasie w kraju triumfy święci wspaniały komediopisarz Aleksander Fredro, w latach trzydziestych powstają jego najważniejsze dzieła: Śluby Panienski oraz Zemsta. W kraju ważną rolę zaczyna odgrywać powieściopisarstwo obyczajowe i historyczne. Najważniejszym prozaikiem tego czasu był bez wątpienia Józef Ignacy Kraszewski autor m.in. Ulany oraz Starej Baśni. Inni pisarze warci wspomnienia to Józef Korzeniowski (nie mylić Tedorem Józefem Konradem Korzeniowskim, piszącym pod pseudonimem Joseph Conrad) oraz Henryk Rzewuski.
3. faza schyłkowa romantyzmu przypada na lata 1849-1863
Trzecia faza romantyzmu to okres epigoński, najwięksi nie żyją bądź zamilkli, nie pojawiają się żadne nowe tendencje w literaturze, w kraju tworzą jeszcze pisarze mniejszego formatu: Teofil Lenartowicz, Wincenty Pol, Władysław Syrokomla, Karol Ujejski. Wyjątek stanowi tu oryginalna wręcz rewolucyjna twórczość przebywającego na emigracji Cypriana Kamila Norwida. Niestety ten poeta nie znalazł zrozumienia u współczesnych, jako poruszyciel pokolenia wystąpił dopiero po śmierci, w epoce Młodej Polski.
Trudno stworzyć podobną periodyzację dla romantyzmu jako zjawiska ogólnoeuropejskiego, głównie dlatego, ze każdy naród wykształcił swój własny, specyficzny romantyzm, dlatego jeśli chodzi o romantyzm europejski przyjmuje się podział topograficzny bądź narodowościowy, mamy więc romantyzm niemiecki, angielski, francuski, rosyjski, włoski z których za najważniejsza, najbardziej wpływowe uważa się romantyzm niemiecki (Goethe, Schiller, Schlegel) oraz romantyzm angielski (W. Scott i Byron).
Autor: