Artyzm Pana Tadeusza

Artyzm dzieła zwykło się odnosić do jego formy. Pod tym względem Pan Tadeusz jest utworem niezwykle wybitnym. Przede wszystkim wiersz, jakiego użył Mickiewicz na długie lata wyznaczył ideał klasycznego polskiego 13-zgłoskowca, mającego na celu upodobnienie do heksametru homeryckiego. Wewnętrzna granica wersu (średniówka) pojawia się po siódmej sylabie, mamy więc do czynienia z formatem wersu 7+6. Takie metrum zachwiane jest tylko w wierszu, którym pisana jest spowiedź Jacka – tam mamy do czynienia z innymi długościami wersów, m.in. z 8- czy 10-sylabowcem.

Rozkład akcentów opiera się głównie na trochejach, czyli stopach akcentowych złożonych z dwóch sylab, z których pierwsza jest akcentowana. Zabieg ten zbliżył język poematu do mowy potocznej, nie ujmując niczego artystyczności formy. Wpływa to także na dynamikę wypowiadanych partii. Dodatkowo pomaga sobie poeta różnorakim rozkładaniem akcentów, zwłaszcza w części przed średniówką.

Pan Tadeusz jest pisany wierszem stychicznym, czyli bez podziału na zwrotki. Jego zrytmizowanie wynika zatem z dwu podstawowych czynników: rozkładu akcentów, wspomnianego już wcześniej, oraz rymów. Te ostatnie są zwłaszcza bardzo odczuwalnym czynnikiem wpływającym na melodię wiersza – w przeważającej większości są to rymy dokładne, parzyste, gramatyczne, czasownikowe lub rzeczownikowe.

Jednak pojęcia artyzmu nie należy odnosić wyłącznie do formy. Jak wskazuje S. Pigoń zasadza się on w dużej mierze na specyficznym talencie Mickiewicza do odmalowywania niepospolitej zwyczajności. Wszystkie codzienne, dobrze znane czynności jawią się jakby z nowego punktu widzenia, poprzez kategorię dziwności. Dużą rolę odgrywa tu także szczegółowości i plastyczność opisów poety, dzięki którym ukazany przedmiot jawi się w całej swej różnorodności. Rozważania można podsumować cytatem ze wstępu S. Pigonia do wydania Pana Tadeusza w serii Biblioteka Narodowa:

Tak wiec skądkolwiek spojrzeć: od strony materii teściowej czy od jej wyrazu poetyckiego, zewsząd dochodzimy do przeświadczenia, że poeta ze wspaniałą celnością uwydatnił w swym srcypoemacie wzniosłość prostoty.

  Dowiedz się więcej