Obraz Soplicowa

Prezentacji Soplicowa i okolic dokonuje poeta zaraz na początku utworu, tuż po inwokacji. W dalszych partiach dopełniając jedynie obrazu. Dokładnie ciężko jest umieścić Soplicowo na mapie. Wiemy, że jest to miejscowość nadniemeńska. Być może nazwę zaczerpnął poeta od znajdującej się na nowogródczyźnie osady Saplice. Nie jest to jednak kwestia istotna dla poematu, chociażby dlatego, że celem Mickiewicza nie było ukazanie konkretnego dworku szlacheckiego, ale dworku typowego, mającego stanowić prototypowy przykład powszechnego zjawiska.

Na gospodarstwo Sopliców składa się dwór i gumno, czyli przyległe budynki i okolice. Warto przytoczyć opis owego dworku, gdyż wejdzie on na stałe do mitologii narodowej, jako ostoja polskości, tradycyjna siedziba rodzin polskich:

Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;
Świeciły się z daleka pobielane ściany, (…)
Dom mieszkalny niewielki, lecz zewsząd chędogi,
I stodołę miał wielką, i przy niej trzy stogi
Użytku (…)
Brama na wciąż otwarta przechodniom ogłasza,
Że gościnna, i wszystkich w gościnę zaprasza.

Jest to wierny opis typowego dworu szlacheckiego z XIX w.

Do pełnego zrozumienia mitu arkadii soplicowskiej konieczne jest jednak przytoczenie słów Bartka Prusaka, które najpełniej wyrażają specyfikę Soplicowa:

Ilekroć z Prus powracam, chcąc zmyć się z niemczyzny,
Wpadam do Soplicowa jak w centrum polszczyzny:
Tam się człowiek napije, nadysze Ojczyzny!

Pojmowanie dworku szlacheckiego, jako centrum polszczyzny jest nawiązaniem do myśli Jan Kochanowskiego oraz szerzej, do całego renesansowego ideału żywota człowieka poczciwego, a dokładniej poczciwego ziemianina. Takie życie pędzie w Panu Tadeuszu Sędzia. Jego dwór jest ostoją tradycji narodowych, religijnych i obyczajowych. To właśnie, przytaczając słowa Aliny Witkowskiej (A. Witkowska, Romantyzm Warszawa 2003, s. 298) ów

duch narodowości, ujęty w ład etykiety stał się podstawą tej niezmiernie pochlebnej opinii powiatowej o Soplicowie.

Jak twierdzi ta sama badaczka, to właśnie etykieta, tradycja pozwoliła przekroczyć w utworze czas rzeczywisty, którego ząb nie naruszył biegu życia ziemiańskiego. Soplicowo wraz ze swoim tradycjonalizmem istnieje niejako poza czasem. Mamy wprawdzie dokładnie podany czas akcji, ale jest on użyty tylko w odniesieniu do wątków historycznych umieszczonych w utworze, bowiem codzienne życie mierzy się tam według zupełnie innego zegara. Wyznacza go cykl życia natury, w pełni sprzęgniętej z losem ludzkim. Doba odmierzana jest wschodami i zachodami słońca, czas odlicza się poprzez pory roku. Pozwala to pozostawać w oderwaniu od realiów społecznych 1811/ 1812 roku.

Status centrum polszczyzny uzyskało Soplicowo przede wszystkim dzięki postawie Sędziego, który pilnował dawnych obyczajów, stronił od nowości. Dlatego też widzimy go, jako gościnnego gospodarza, troszczącego się o wygodę i rozrywkę gości. Przy czym nigdy nie jest to czcza rozrywka. Nawet podczas obiadu, sprowokowany brakiem taktu u Tadeusza, wygłasza naukę o grzeczności. We wszystkim co robi widać stoicki spokój i umiar oraz dobre, tradycyjne wzorce wychowawcze.

Należy jeszcze poruszyć sprawę polskości dworu w Soplicowie, przejawiającej się także w samym wystroju i wyposażeniu wnętrz. Powracający do Soplicowa Tadeusz tak opisuje obrazy wiszące na ścianach:

Tu Kościuszko w czamarce krakowskiej, z oczyma
Podniesionymi w niebo, miecz oburącz trzyma
(…) Dalej w polskiej szacie
Siedzi Rejtan żałośny po wolności stracie,
W ręku trzymna nóż, ostrzem zwrócony do łona,
A przed nim leży Fedon i Żywot Katona.
Dalej Jasiński, młodzian piękny i posępny,
Obok Korsak, towarzysz jego nieodstępny,
Stoją na szańcach Pragi, na stosach Moskali,
Siekąc wrogów, a Praga już się wkoło pali.
Nawet stary stojący zegar kurantowy
W drewnianej szafie poznał, u wniścia alkowy,
I z dziecinną radością pociągnął za sznurek,
By stary Dąbrowskiego posłyszeć mazurek

Dobór postaci jest znaczący – są to bowiem walczący o wolność Polski tragiczni bohaterowie różnych krwawych bitew, tj. walki powstania kościuszkowskiego, rzeź Pragi. Przebywając w takim otoczeniu, chcąc nie chcąc, każdy chłonie jego atmosferę i tę cudowna idylliczną piękność.

  Dowiedz się więcej