Stylizacja humorystyczna – jak rozbawić czytelnika

Trudno zliczyć wszystkie utwory literackie, które charakteryzują się humorem i lekkim klimatem stworzonymi wyłącznie za pomocą języka. Chociaż może się wydawać, że wymyślanie żartów słownych czy sytuacyjnych jest zadaniem prostym, to nic bardziej mylnego. Ich zaprojektowanie w taki sposób, aby przyswajały się lekko i jednocześnie bawiły czytelników to zadanie wymagające ogromnej sprawności literackiej. Wszystkie zabiegi, które mają na celu rozbawienie czytelnika są przykładami stylizacji humorystycznej. Czym ona jest, jakie są jej rodzaje i gdzie mogłeś na nią trafić?

Stylizacja humorystyczna – definicja, informacje podstawowe

Aby zrozumieć, czym jest stylizacja humorystyczna, powinieneś wiedzieć, że jest ona jednym z wielu rodzajów stylizacji językowych, jakie mogą zastosować w swoich tekstach twórcy literaccy: obok między innymi dialektyzacji, stylizacji patetycznej czy środowiskowej.



Innymi sposobami na dodanie utworowi humorystycznego stylu mogą być między innymi:

• wyszukane epitety, opisujące zwykłe lub wręcz mało atrakcyjne zjawiska;
• wymyślne metafory;
• używanie słów, wyrażeń lub związków frazeologicznych w błędnym znaczeniu (bohater może np. mówić vis a vis zamiast vice versa);
• celowe lekceważenie konwencji, do której przypisany jest utwór.

Rodzaje stylizacji humorystycznej

Skoro już wiesz, w jaki sposób autorzy budują w swoich tekstach literackich stylizację humorystyczną, czas nieco sprawę skomplikować. Istnieją bowiem cztery rodzaje stylizacji humorystycznej – każda z nich pełni nieco inną funkcję:

• groteska,
• parodia,
• pastisz,
• trawestacja.

Niektóre z nich mogą sprawiać małe problemy, więc pozwól, że omówimy krótko każdy rodzaj stylizacji humorystycznej, pokazując Ci je od razu na przykładach z polskiej literatury. Na pewno nie raz się na nie natknąłeś!

Groteska

Głównym celem groteski jest podkreślenie bezsensowności i absurdu świata przedstawionego. Słowo absurd będzie tutaj naszym słowem klucz. Twórcy uzyskują efekt groteski poprzez mieszanie stylów wypowiedzi bohaterów, celowe lekceważenie literackich konwencji, stosowanie wielu stylów literackich i językowych jednocześnie (np. mieszanie stylu podniosłego z wulgaryzmami), a także tworzenie nowych słów (neologizmów) – wszystko ma podkreślać absurdalność opisywanej rzeczywistości.



Prawdziwym mistrzem groteski był Witold Gombrowicz. Zobacz na poniższy cytat z powieści Ferdydurke:

Państwo nie robiom, cięgiem ino żrom i żrom, to ich rozpiro! Żrom, chorujom, wylegują się, po pokojach chodzom i gadajom cosik. Co tyż się nie nażrom! Matko Jezusowa! 

A tutaj mamy z kolei fragment Nocy wielkiego sezonu, Brunona Schulza:

To, o czym tu mówić będziemy, działo się tedy w owym trzynastym, nadliczbowym i niejako fałszywym miesiącu tego roku.

Jak możesz zauważyć, powyższe przykłady nieco się od siebie różnią. Gombrowicz nadał humor wyłącznie językiem, natomiast u Schulza absurdalność wynika nie z języka, a samej treści przytoczonego fragmentu. Autor mówi nam przecież o nadliczbowym, trzynastym miesiącu w roku. Czyż nie brzmi to groteskowo?

Parodia

Parodia polega na celowej imitacji dzieła, jego tematu lub określonego stylu w celu jego ośmieszenia.

Świetnym przykładem parodii w literaturze jest satyra Ignacego Krasickiego Żona modna, w której autor ukazuje świat nowomodnej francuszczyzny jako infantylny:

Zdrowsza jejmość, zajeżdża angielska kareta.
Siada jejmość, a przy niej suczka faworyta.
Kładą skrzynki, skrzyneczki, woreczki i paczki,
Te od wódek pachnących, tamte od tabaczki,
Niosą pudło kornetów, jakiś kosz na fanty;
W jednej klatce kanarek, co śpiewa kuranty,
W drugiej sroka, dla ptaków jedzenie w garnuszku,
Dalej kotka z kocięty i mysz na łańcuńszku.

Pastisz

Pastisz to utwór, który powstał w wyniku przemyślanego oraz świadomego podrabiania stylu konkretnego autora, jego dzieła lub kierunku literackiego. Powstaje dzięki celowemu wyostrzeniu i przejaskrawieniu cech naśladowanego sposobu wypowiedzi, prowadząc do ich uwypuklenia. Warto pamiętać, że powstałe w ten sposób dzieło powinno być na tyle podobne do pierwowzoru, aby czytelnicy byli w stanie wyłapać owe odniesienia.

Bardzo dobrym przykładem pastiszu jest wiersz Juliana Tuwima Le style c`est l`homme, Czyli wierszyk o Andzi, co ukłuła się i płakała w interpretacji różnych poetów. Spójrz na poniższe fragmenty, w których bezpośrednio odwołuje się do konkretnych twórców, naśladując ich styl:
Mikołaj Rej
Posłuszeństwo rodzicam --- wielka rozkosz
Wierę najpirwej dziatkom godzi się poćciwość,
Jako z ni jest żywota wszelaka szczęśliwość,
Wżdy się to w wirszu snadnie moża pokazować,
Iżby się rodzicielskim słowiem nie sprzeciwiać.
[…]
Henryk Heine
Dzisiaj nocą o niej śniłem
I płakałem, rozrzewniony...
Moja luba była w sadzie,
Gdzie rósł róży pąk czerwony.
[…]
Adolf Neuwert-Nowaczyński
Meandry
Gdy Czech żelazem pracuje i stalą,
To u nas kwitną "złotych śnień" ogrójce,
Płodzą się poezjanci i przemysłobójce,
Judejczyjkowie falą na nas walą,
A Fe-teldmany "miss Tykę" nam chwalą.

Trawestacja

Trawestacja jest parafrazą jakiegoś poważnego utworu, w której pierwotny wysoki styl zamieniono na styl demonstracyjnie niski, ostro kontrastujący z treścią pierwowzoru.



Warto pamiętać, że stosując trawestację, powinno się zachowywać oryginalną kompozycję dzieła, a także jego elementy składowe oraz tematykę.Trawestacja jest odmianą parodii, bo jej celem jest ośmieszenie ogólnie poważanych i szanowanych dzieł literackich.
Przykładem trawestacji może być poemat heroikomiczny Ignacego Krasickiego zatytułowany Monachomachia, który jest parodią eposu bohaterskiego. Autor łączy w nim błahy temat z wysokim (patetycznym) stylem. Wykorzystuje elementy budowy eposu, aby opowiedzieć o absurdalności wojny mnichów. Spójrz tylko na poniższy fragment:

Nie dość, ojcowie, najeść się i napić,
Trzeba tu więcej coś jeszcze dokazać.
Kto wie? W dyspucie możem się poszkapić.
Ja radzę, żeby tę niezgodę zmazać,
Trzeba się wcześnie a dobrze pokwapić.
Niech z nami piją — a wtenczas ukazać
Potrafim światu, o ich własnej szkodzie,
Co może dzielność w największej przygodzie.

  Dowiedz się więcej