Antyteza – figura pełna kontrastów

Lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu. Zapewne znasz to powiedzenie, prawda? A czy wiesz, że ten popularny frazeologizm jest tak naprawdę jednym z rodzajów figury retorycznej, zwanej antytezą? Innym przykładem jest słynne zdanie, wypowiedziane przez Abrahama Lincolna: Życie nauczyło mnie, że ludzie bez wad mają niewiele zalet. Dziś dowiesz się, czym dokładnie jest antyteza oraz jak rozpoznać ją w utworach literackich!

Antyteza – podstawowe informacje

Innym określeniem antytezy jest kontrast. To słowo powinno pomóc Ci lepiej zapamiętać, na jakiej zasadzie działa antyteza. Głównym założeniem antytezy jest celowe zestawienie dwóch elementów przeciwstawnych do siebie znaczeniowo (czyli kontrastowych) w jedną całość. Często towarzyszą jej:

• paralelizm składniowy – stosowanie ciągów zdań o takiej samej lub podobnej budowie
• powtórzenia – wielokrotne użycie tego samego elementu językowego, np. wyrazu
• antonimy – przeciwieństwo, odwrotność znaczeniowa danego wyrazu

Głównym celem antytezy jest nadanie większej ekspresji temu, co autor chce przekazać. Warto jednak pamiętać, że aby antyteza zadziałała, musi być logiczna i spójna – tylko wtedy będzie możliwe uzyskanie założonego efektu.

Spójrz na poniższy fragment Sonetu V Mikołaja Sępa Szarzyńskiego:

I nie miłować ciężko, i miłować
Nędzna pociecha […]

Utwór powstał w okresie baroku. Antyteza jest bardzo charakterystycznym środkiem stylistycznym, stosowanym w tamtym okresie. W baroku powstał również Tren VIII Jana Kochanowskiego. Pozwól, że przytoczymy jego fragment:

Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:
Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.

Dzięki zastosowaniu antytezy zarówno Sęp Szarzyński, jak i Kochanowski mogli lepiej opisać swoje emocje, związane z trudnymi dla nich przeżyciami. W efekcie uzyskali całkiem błyskotliwe paradoksy.

Antyteza a oksymoron

Jedną z najczęstszych pomyłek dotyczących antytezy jest mylenie jej z innym, dosyć podobnym w swoim znaczeniu środkiem stylistycznym – oksymoronem.

Największym mistrzem stosowania oksymoronu w polskiej literaturze był Jan Andrzej Morsztyn. Oto kilka przykładów z jego utworów:

mróz gorejący
ogień lodowy
czarna biel,
pokorna rewolta

  Dowiedz się więcej