klp.plNajważniejszymi gatunkami muzyki liturgicznej renesansu były msze i motety (forma muzyczna, wokalna a cappella lub wokalno-instrumentalna, trwale obecna w muzyce od XIII do XIX wieku). Obydwie formy wyraźnie zmieniały się na przestrzeni trwania epoki, ponieważ najważniejsi kompozytorzy sakralni coraz chętniej sięgali po dorobek muzyki świeckiej. Poza mszami i motetami popularne były także madrygały i laudy. Obowiązujące w średniowieczu łacińskie chorały gregoriańskie zaczęły odchodzić w niepamięć, a w ich miejscu zaczęły pojawiać się pieśni w językach narodowych.
Bardzo ważnym dla rozwoju muzyki w renesansie był wynalazek druku Jana Gutenberga, dzięki któremu zapisy nutowe stały się bardziej dostępne. Dzięki temu także znacznie więcej utworów z tej epoki zachowało się do dziś niż z okresu średniowiecza.
W ogóle można powiedzieć, że okres renesansu zdominowały formy wokalne, a przede wszystkim wielogłosowe. Najpowszechniej spotykanymi utworami były madrygały, frotolle, kanony, chansony, canzonetty, villanelle oraz pieśni z akompaniamentem lutni. Czasami kompozytorzy mieszali ze sobą poszczególne style, w wyniku czego powstawały np. motet-chansony czy motety o treści świeckiej. W renesansie odchodzono od obowiązującej w średniowieczu linearności przejawiającej się w dominacji tenoru w pieśniach, na rzecz układu czterogłosowego.
Kompozycje renesansowe zapisywane były oddzielnie dla każdego instrumentu, ponieważ nikt nie używał jeszcze wówczas pięciolinii. Wartości nut były znacznie większe niż tych, z którymi mamy do czynienia obecnie. Rytm wyznaczały zazwyczaj całe nuty. Pod koniec piętnastego wieku zapisy nutowe były już drukowane, co umożliwiało nie tylko znacznie szersze propagowanie muzyki, ale także znacznie obniżyło koszty nabywania utworów. Także mniej więcej w tym samym okresie wielką sławę zaczęli zyskiwać twórcy instrumentów. Rody rzemieślników, którzy z czasem strawili się prawdziwymi mistrzami swojego fachu, niejednokrotnie do dziś kontynuują tę wspaniałą tradycję.
Pod koniec piętnastego stulecia polifoniczna muzyka sakralna stała się bardziej złożona. Pod tym względem szczególnie wyróżnił się Jan Ockeghem, który zasłynął jako twórca zapierających dech w piersi kanonów kontrapunktowych i menzuralnych. Ockeghem był jednym z przedstawicieli tak zwanej szkoły flamandzkiej, której reprezentanci przyczynili się do wielkiego rozkwitu kunsztownej polifonii wokalnej. Do pozostałych wielkich „flamandczyków” zalicza się Jakuba Obrechta, Josquina des Presa i Mikołaja Gomberta.
Jednym ze znaków rozpoznawczych muzyki renesansu było podporządkowywanie środków dźwiękowych do tekstu utworu. Proces ten przejawiał się w drugiej połowie XVI wieku w tak zwanej polichóralności.
Muzyka renesansu przyjmowała nie tylko formy wokalne, ale także czysto instrumentalne. Zjawisko to pojawiło się pod koniec XVI wieku. Zdecydowanie najpopularniejszym instrumentem renesansu była lutnia. Nowością były zupełnie autonomiczne formy utworów instrumentalnych: canzona, toccata, ricercar, fantazja. W epoce renesansu powstało wiele nieznanych wcześniej instrumentów, a także ulepszono inne już istniejące w średniowieczu. Niektóre z nich przetrwały do dziś w niezmienionej formie, a jeszcze inne z powodzeniem są rekonstruowane. Podobnie jak dziś, w epoce renesansu instrumenty dzielono na dęte blaszane i drewniane, smyczkowe oraz perkusyjne. Do najpopularniejszych dętych blaszanych należały: trąbka suwakowa (przypominająca dzisiejszy puzon), kornet (wykonany z drewna z mosiężnym ustnikiem, jego dźwięk przypominał bardzo ludzki głos), trąbka (pierwsze trąbki nie miały jeszcze wbudowanych zaworów jak dzisiejsze).
Jeśli chodzi o instrumenty dęte drewniane, to w epoce renesansu najpopularniejsze były: szałamaja (przypominająca dzisiejszy obój piszczałka z podwójnym stroikiem i bocznymi otworami, dała początek dzisiejszym klarnetom), piszczałka (wykonana z utwardzonej trzciny), dudy (miech wykonany z koźlej skóry zapewniał nieustanny dźwięk instrumenty w momencie, kiedy gracz nabierał powietrza w płuca), fletnia (złożona z szesnastu drewnianych rurek), flet poprzeczny oraz flet prosty.
Do najpopularniejszych instrumentów smyczkowych renesansu należały: viola da gamba (ten sześciostrunowy instrument powstał w 1400 roku, a na początku grano na nim za pomocą łuku, a nie smyczka, jest on pierwowzorem dzisiejszej wiolonczeli, skrzypiec i altówki), lira (instrument strunowy znany już w starożytnej Grecji), clàrsach (czyli bardzo popularna harfa irlandzka), lira korbowa (trzymana na kolanach, a zamiast smyczka używa się do wydobywania dźwięki specjalnej korbki, która obraca kołem ocierającym się o struny), cytra, lutnia, klawesyn, wirginał. Z koeli najpowszechniejszymi instrumentami perkusyjnymi epoki były: tamburyn i drumla.
Epoka renesansu kojarzy się głównie z powrotem do wzorców antycznych i klasycznych, jednak w muzyce zjawisko to pojawiło się dopiero pod koniec XVI wieku. Wówczas to zaczęto pracować nad zupełnie nową i nieznaną wcześniej formą muzyczną – operą. Wywodzono ją z antycznego dramatu starogreckiego. Pierwszym znanym utworem operowym są „Rozmowy duszy z ciałem” Cavalieriego z 1600 roku.
Również w Polsce muzyka wyraźnie zmieniła swe oblicze w epoce renesansu. Rodzimy kompozytorzy wyraźnie pozostawali pod wpływem mistrzów z Europu Zachodniej zarówno pod względem formy, techniki i treści utworów. Za najważniejsze osiągniecie polskiej muzyki renesansowej uważa się tabulaturę Jana z Lublina, która powstała w latach 1537-1548. Muzyk, a zarazem zakonnik w klasztorze kanoników regularnych w Kraśniku, stworzył najszerszy zbiór renesansowej muzyki europejskiej. Zgromadził nuty utworów takich twórców jak chociażby Josquin des Pres czy Clement Jannequin.
Z kolei najwszechstronniejszym twórcą muzycznym polskiego renesansu był Mikołaj z Krakowa. Jego kompozycje możemy odnaleźć w tabulaturach klasztoru Św. Ducha w Krakowie czy Jana z Lublina. Muzyk skomponował ponad czterdzieści utworów (głównie mszy, motetów, pieśni łacińskich, a także polskich). Do najbardziej znanych polskich pieśni autorstwa Mikołaja z Krakowa zalicza się „Naszego Zbawiciela” oraz „Wesel się Polska Korono”. Muzyk skomponował także liczne tańce inspirowane utworami francuskimi i włoskimi. Zgodnie z obowiązującymi wówczas trendami, muzyka Mikołaja z Krakowa cechuje się polifonią, a także oryginalną kompozycją.
Za szczytowy okres rozwoju polskiej muzyki renesansowej uważa się czasy panowania ostatnich Jagiellonów. Wtedy właśnie na Wawelu zgromadzono najwybitniejszych kompozytorów, do których należeli Wacław z Szamotuł i Marcin Leopolita.
Należy także zwrócić uwagę na pieśni, które wówczas stawały się coraz bardziej popularne. Wśród twórców zajmujących się tym gatunkiem wyróżniał się Mikołaj Gomółka, który w 1580 roku wydał „Melodiae na psałterz polski uczynione”. Zbiór ten zawierał sto pięćdziesiąt krótkich utworów pisanych na cztery głosy skomponowanych do tekstów psalmów ze Starego Testamentu.
Autor: