klp.plNie bez kozery renesans określa się mianem epoki wielkich odkryć, ponieważ właśnie w tym okresie dokonały się prawdziwe przełomy w takich dziedzinach nauki jak geografia, astronomia, chemia, fizyka, matematyka czy inżynieria. Odkrycie na nowo antycznych tekstów naukowych, upadek Konstantynopola w 1453 roku (co zmusiło wielu bizantyjskich uczonych do szukania schronienia w Europie Zachodniej) oraz wynalezienie druku przyczyniły się do procesu wychodzenia z „mroków” średniowiecza. Nie brakuje jednak głosów, że za sprawą humanistów zbyt duży nacisk w renesansie położono na nauki społeczne i próbę odbudowy dorobku antycznych myślicieli oraz uczonych, a skutecznie blokowano rozwój nauk ścisłych, zwłaszcza na początku epoki. Prawdziwa rewolucja naukowa rozpoczęła z początkiem XVII wieku, czyli już w oświeceniu.
Alchemia, czyli nauka o przemianie materiałów na drodze skomplikowanych procesów, często określana jest jako wczesna forma chemii. Podstawowym założeniem alchemii było dążenie do uzyskania szczerego złota z ołowiu. Uczeni w tej dziedzinie wierzyli, że istnieje jeden konkretny rodzaj materii, z której uformowane są wszystkie substancje. Mieli też nadzieję, że redukując badane substancje do czynników pierwszych, możliwe będzie „zbudowanie” z nich nowego przedmiotu, na przykład złota z ołowiu. Średniowieczni alchemicy pracowali głównie z dwoma pierwiastkami chemicznymi – siarką i rtęcią. Jednak najbardziej znany alchemik działał w epoce renesansu. Paracelsus, bo o nim mowa, dodał do wymienionych powyżej dwóch pierwiastków sól.
Żyjący w latach 1493-1541 szwajcarski doktor medycyny wywodził z alchemii tezę, że ludzkie ciało jest częścią większego i doskonalszego ciała. Zapoczątkował Paracelsus zupełnie nowy trend w alchemii określany mianem jatrochemii, czyli przekonanie, że naczelnym założeniem tej nauki powinno być nie uzyskanie złota, ale nowych leków. Powszechnie uważa się także Szwajcara za ojca toksykologii, czyli nauki o negatywnych skutkach oddziaływania określonych substancji na organizm ludzki. Głosił przekonanie, iż o tym, czy coś jest trucizną czy lekiem decyduje dawka. Teza ta stała się podwaliną zupełnie nowej dziedziny badań, nazywaną hormezą. W medycynie Paracelsus stosował wiele innowacyjnych metod naukowych, takich jak na przykład rzadko praktykowana wówczas obserwacja. Medyk stosował różnorodne lekarstwa, których skuteczność wcześniej była nieznana. To także jemu nauka zawdzięcza wprowadzenie w życie takich terminów fizykochemicznych jak gaz i alkohol.
Astronomia późnego średniowiecza opierała się na modelu geocentrycznym opracowanym przez Klaudiusza Ptolemeusza jeszcze w czasach starożytnych (I wiek). Prawdopodobnie niewielu praktykujących astronomów i astrologów w ogóle czytało najważniejsze dzieło Ptolemeusza „Almagest”. W większości polegali oni na wstępie do systemu wielkiego poprzednika opracowanym przez Johannesa de Sacrobosco a także serii podręczników zatytułowanych „Theorica planetarum”. Niewielu uczonych zdawało sobie sprawę z faktu, iż książki te nie odzwierciedlały najlepiej teorii Ptolemeusza.
Około 1450 roku austriacki i matematyk Georg Purbach (żyjący w latach 1423-1461) zapoczątkował wykładnie astronomii na Uniwersytecie Wiedeńskim. Jeden z jego studentów, Regiomontanus, zebrał wykłady Purbacha i opublikował pod tytułem „Theoricae nova planetarium” w 1470 roku. Nowa teoria zastąpiła obowiązujące ówcześnie podręczniki astronomiczne. Purbach pracował także nad opracowaniem „Almagesta” Ptolemeusza, jednak zmarł nie kończąc dzieła. O kontynuację dzieła wykładowcy ponownie zadbał Regiomontanus, pracując nad greckim rękopisem przywiezionym do Wiednia z Konstantynopola. Publikacja wspólnego dzieła Purbacha i jego studenta w 1469 roku sprawiła, że myśl Ptolemeusza trafiła w swojej najczystszej postaci do astronomów ówczesnej Europy po raz pierwszy od setek lat.
Jednak za największe osiągnięcie renesansowej astronomii uważa się naukowy dorobek Mikołaja Kopernika. Żyjący w latach 1473-1543 najsłynniejszy polski naukowiec, należał do pierwszego pokolenia astronomów korzystających z podręczników opracowanych przez Purbacha i Regiomontanusa. Około roku 1514 Kopernik rozpoczął studiowanie szokującej w ówczesnej Europie tezy, iż to Ziemia obraca się wokół Słońca, a nie odwrotnie. Całe swoje życie poświęcił udowodnieniu w sposób matematyczny teorii heliocentrycznej. Kiedy wreszcie w 1543 roku opublikowano „O obrotach sfer niebieskich” Kopernik znajdował się już na łożu śmierci. Renesans w astronomii został zwieńczony wielkimi dziełami Jana Keplera i Galileusza, którzy dowiedli, że Kopernik rzeczywiście miał rację.
Podobnie jak w przypadku astronomii, w geografii uczonych obowiązywał podręcznik autorstwa Ptolemeusza. Pochodząca z drugiego wieku grecka „Geografia” została na początku wieku piętnastego przetłumaczona na język łaciński, co w połączeniu z zastosowaniem druku ułatwiło rozprzestrzenienie się książki po ośrodkach uniwersyteckich. Jednak z czasem okazało się, że twierdzenia Ptolemeusza mijają się z prawdą.
W wieku XV rozpoczął się największy w dziejach ludzkości proces odkrywania i poznawania świata. W przeciągu blisko dwustu lat Europejczykom udało się niemal w całości spenetrować powierzchnię kuli ziemskiej. Odkrycia umożliwiły utworzenie połączeń oceanicznych Starego Kontynentu z Afryką, obiema Amerykami, Azją i Oceanią. Proces ten umożliwił także sporządzenie szczegółowych map całej planety. Pionierami w odkrywaniu „nowego świata” byli Portugalczycy i Hiszpanie, czyli państwa, których armady miały bezpośredni kontakt z Oceanem Atlantyckim. Głównym czynnikiem motywującym dalekie podróże morskie była chęć odnalezienia alternatywnej i szybszej drogi do Indii, by tam handlować złotem, srebrem i przyprawami.
Portugalczycy rozpoczęli systematyczną eksplorację zachodniego wybrzeża Afryki w roku 1419, a w 1488 udało im się opłynąć czarny kontynent i wypłynąć na Ocean Indyjski. W 1492 roku hiszpańskim monarchom zależało na wygraniu wyścigu z sąsiadami, dlatego opłacili wielką i ryzykowną wyprawę Krzysztofa Kolumba, który zamierzał dotrzeć do Indii przez Atlantyk. Płynąc w kierunku zachodnim, niejako przypadkowo, Kolumb odkrył zupełnie nie znany wcześniej kontynent – Amerykę. Aby uniknąć konfliktów i starć, Hiszpania i Portugalia podzieliła między sobą kulę ziemską, aby nie wchodzić sobie w drogę. W 1498 roku portugalska ekspedycja dowodzona przez Vasco da Gamę opłynęła całą Afrykę i szczęśliwie dotarła do Indii, co otworzyło nowy, morski, szlak handlowy pomiędzy Zachodem a Wschodem. Wkrótce potem Portugalczycy zapuścili się dalej w kierunku wschodnim, aż w 1513 roku dotarli do Chin.
Kolejnym wielkim wydarzeniem geograficznym było opłynięcie kuli ziemskiej w 1522 roku przez hiszpańską wyprawę pod dowództwem Ferdynanda Magellana. Początek wieku XVI to także czas podboju przez konkwistadorów terenów obydwu Ameryk. Pod koniec szesnastego stulecia do wyścigu o wielkie odkrycia przyłączyli się Holendrzy, Francuzi i Anglicy. Chcąc zakończyć hiszpańsko-portugalski monopol, nowi eksploratorzy poszukiwali alternatywnych szlaków morskich na północy, na Oceanie Spokojnym, a także wokół Ameryki Południowej. Udziałem angielskich żeglarzy stało się odkrycie Australii w 1606 roku i Nowej Zelandii w 1642. Pod koniec XVI wieku Rosjanie rozpoczęli proces kolonizacji Syberii.
Czasy renesansu to także okres postępu technologicznego. Epoce tej zawdzięczamy między innymi wynalezienie prasy drukarskiej, opracowanie perspektywy linearnej (geometrycznej), prawa patentowego czy zastosowanie zupełnie nowych rozwiązań w architekturze. Nowe technologie wkroczyły wówczas do górnictwa, metalurgii (zwłaszcza wynalazek wielkiego pieca, który pozwalał na produkowanie żelaza w ogromnych ilościach).
Opracowanie mechanizmu korbowego i korbowodu, który pozwalał na zamianę ruchu obrotowego na posuwisto-zwrotny ruchu tłoka to zdecydowanie jeden z największych przełomów renesansowej technologii. Dzięki temu możliwe stało się zmechanizowanie wielu procesów siłowych, które do tej pory musiał wykonywać człowiek.
Za najbardziej znane odkrycie technologiczne epoki renesansu uchodzi wynalazek niemieckiego kowala, czyli prasa drukarska. Uważa się, że Jan Gutenberg rozpoczął prace nad mechanizmem około roku 1436, a towarzyszyli mu jego uczeń Andreas Dritzehn oraz właściciel papierni Andreas Heilmann. Korzystając z doświadczenia kowalskiego i znajomości właściwości metali, a także wielkich zdolności rzemieślniczych, stworzył ruchome czcionki z aluminium, ołowiu, cyny i antymonu, dzięki którym możliwe było uzyskanie druku wysokiej jakości. Aby sporządzić te czcionki Gutenberg posłużył się specjalną matrycą. Niemieckiemu kowalowi przypisuje się również wprowadzenie do użycia tuszu na bazie oleju, który był znacznie bardziej wytrzymały i wydajny, niż ten wodny.
Prasa Gutenberga umożliwiała drukowanie ponad trzech tysięcy stron tekstu dziennie, co pozwoliło na masową produkcję książek. Z początkiem XVI wieku, prasy drukarskie funkcjonowały w ponad dwustu miastach w dwunastu krajach europejskich, produkując blisko dwadzieścia milionów woluminów.
Autor: