klp.plPowieść poetycka, romantyczny wariant poematu epickiego, określany tą nazwą od 2 połowy XIX wieku; współcześnie używano terminu „powieść”, który zgodnie z ówczesnym jego rozumieniem, oznaczać miał nie tylko fabularność, ale i autentyczność relacji, w przeciwieństwie do „literackiego” poematu.
(Marian Maciejewski, hasło: Powieść poetycka, w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2, pod red. J. Krzyżanowskiego, PWN, Warszawa 1984, s. 219-220.)
Powieść poetycka to gatunek wywodzący się z literatury angielskiej. Za prekursora tej formy literackiej wypowiedzi uznaje się Waltera Scotta. Jego utwory o tematyce historycznej (m.in. Pieśń ostatniego minstrela, Pani jeziora ) zyskały niezwykłą popularność na początku XIX wieku, wywierając tym samy olbrzymi wpływ na literaturę europejską. Jednak ostatecznie to George Byron stworzył wzór gatunkowy powieści poetyckiej, w takich utworach jak Giaur, Korsarz, Narzeczona z Abydos, Oblężenie Koryntu, Więzień Chillonu. Zasługi Byrona dla powieści poetyckiej to:
- wprowadzenie orientalnej scenerii;
- stworzenie nowego typu bohatera: bohater bajroniczny (obdarzony tajemniczą biografią, skłócony ze światem, owładnięty silnymi namiętnościami);
- intensyfikacja składnika lirycznego w tekście.
W Polsce teksty Byrona tłumaczyli Antoni Edward Odyniec oraz Adam Mickiewicz.
Cechy gatunkowe powieści poetyckiej:
- synkretyzm gatunkowy: połączenie elementów epickich i lirycznych;
- rozbudowany utwór wierszowany;
- fabuła o luźnej, fragmentarycznej kompozycji, nasycona momentami dramatycznymi; obecność luk i zakłóceń chronologicznych, wiele miejsc tajemniczych i niedopowiedzianych;
- subiektywizacja opowiadania i opisu;
- nikły dystans między narratorem a bohaterem;
- obecność zwrotów kierowanych wprost do czytelnika;
- narrator oceniający postawę bohatera, obnażający swój emocjonalny stosunek do zdarzeń;
- postać narratora często stanowi maskę dla samego twórcy.
Najważniejsze polskie powieści poetyckie doby romantycznej:
- Maria (1825) Antoniego Malczewskiego;
- Konrad Wallenrod (1828) Adama Mickiewicza;
- Zamek kaniowski (1829) Seweryna Goszczyńskiego;
- Wczesne powieści poetyckie Juliusza Słowackiego: Mnich (1832) , Jan Bielecki (1832), Arab (1832), Żmija (1832), Lambro (1833).
Powieść poetycka podobnie jak poemat dygresyjny to gatunek silnie związany z epoką romantyzmu, poza jego granicami stracił możliwość rozwoju. Kolejne próby wskrzeszania tej formy wypowiedzi wyraźnie miały charakter epigoński lub były nastawione na stylizację artystyczną.
Autor: