klp.plHegel w ciągu życia zmienił radykalnie poglądy polityczne (za młodu był entuzjastą rewolucji francuskiej, później zaś stał się ideologiem pruskiej reakcji), natomiast nie zmieniał poglądów filozoficznych. Pierwotnie uważał się za jednomyślnego w rzeczach filozofii z Schellingiem, potem zerwał z nim i wystąpił z własnymi poglądami poglądom tym został wierny do końca. Zewnętrzne okoliczności życia dzieliły jego działalność na trzy okresy:– tak Władysław Tatarkiewicz streszcza przebieg kariery filozoficznej Hegla.
1) Pierwszy okres działalności akademickiej w Jenie od 1801 do 1807; czas wspólnej pracy z Schellingiem, potem wyzwolenie się spod jego wpływu.
2) Okres pozaakademicki, w Bawarii, do 1816; czas formowania własnego systemu.
3) Nowy okres akademicki, przeważnie w Berlinie czas szczegółowego opracowywania dyscyplin należących do systemu. W ostatnim okresie system Heglowski zapanował nad umysłowością niemiecką
Hegel zasłynął jako okropny mówca, który od dziecka był bardzo flegmatyczny. Jego dzieła pisane były bardzo formalnym, nieprzystępnym i nieprzyjemnym dla odbiorcy językiem. Mimo tego na jego wykładach sale pękały w szwach, a prace znajdowały uznanie wśród czytelników. Zastępy uczniów przyciągała myśl Hegla – olbrzymie przedsięwzięcie, polegające na stworzeniu wielkiego systemu filozoficznego zawierającego wszystkie zagadnienia opartego na jednej uniwersalnej zasadzie.
Bardzo daleko odszedł od nauk empirycznych. Swoją filozofię oparł w zasadzie wyłącznie na spekulacjach odcinając się niemal całkowicie od wiedzy. W odróżnieniu od romantycznego Schellinga miłował surowe schematy, regularne struktury. Z czasem ich współpraca z tego powodu zamieniła się w antagonizm. Jedyną wiedzę, jaką wykorzystał w swojej filozofii była historia.
Do najważniejszych dzieł Hegla zalicza się: Phänomenologie des Geistes (1807), trzytomowe Wissenschaft der Logik (1812-1816), Encyklopedia nauk filozoficznych (1817) – wykład pełnego systemu Hegla.
Podzielał on przekonanie Fichtego, że to rzeczy są pochodnymi myśli. Uważał, że bez idei nie byłoby bytu. W każdej dziedzinie badań kładł szczególny nacisk na to, co ogólne unikając tego, co szczegółowe, jednostkowe. Co za tym idzie postrzegał byt jako całość, ponieważ tylko wtedy był on absolutny, racjonalny i logiczny. Poza tym uważał byt za coś zmiennego. Tak tłumaczył różnorodność świata materialnego. Łamał tym samym panujące od wieków przekonanie, że absolut jest czymś niezmiennym, trwałym. Odrzucając Platona, opowiedział się po stronie Heraklita i Arystotelesa. Uważał, ze byt ze swojej natury rozwija się i zmienia, ulega ewolucji.
Wiele zjawisk podporządkowywał logice, między innymi rozwój. Każdy stan bytu według Hegla logicznie wynikał z poprzedniego. W odróżnieniu od Schellinga odrzucił intuicję i polegał na racjonalnych według siebie przesłankach logicznych.
Naczelnym prawem logiki według filozofa było prawo dialektyczne: każdemu prawdziwemu twierdzeniu odpowiada nie mniej prawdziwe przeczenie, każdej tezie antyteza, z których potem wyłania się synteza. Wychodząc z tego prawa doszedł do powszechnego prawa bytu: za każdą postacią bytu idzie jej zaprzeczenie. Uważał sprzeczność za najgłębszą naturę. Podczas gdy artyści romantyczni doszukiwali się działania sił sprzecznych w ludzkiej duszy, Hegel dopatrywał się ich we wszystkim. Przechodzenie bytu od tezy, poprzez antytezę do syntezy uznawał za naturalny rozwój. Dowodził, że takim właśnie trójrytmem rozwija się świat. Taki triadyczny schemat był charakterystyczny dla systemu heglowskiego.
Każdą postać bytu uważał za niezbędne ogniwo rozwoju. Tatarkiewicz pisze:
Przedsięwzięcie Hegla było prawdziwie olbrzymie: chciał z natury bytu i jego rozwoju wywieść wedle jednej zasady wszystkie jego postacie. W systemie tym, nie oddzielającym myśli od rzeczywistości, zestawione zostały postacie logiki, przyrody i kultury, państwa, społeczeństwa, prawa, religii, sztuki, nauki. Była to najbardziej uniwersalna filozofia, jaka kiedykolwiek była zaprojektowana, pełna nieograniczonej ufności w siły umysłu ludzkiego.
Przedkładanie ogółu nad jednostkę znalazło zastosowanie w filozofii państwa i dziejów Hegla. Uważał on państwo za najwyższy szczebel ustroju społecznego. Było ono dla niego nieuniknioną koniecznością, a nie tworem poszczególnych jednostek ludzkich. Przekonywał, że państwo jest czymś pierwotnym w stosunku do jednostki, że istniało jako pierwsze. Dzieje postrzegał on jako przewidywalny rozwój, stopniowe kształtowanie się „ducha świata”. Uważał, że w każdej epoce inny naród reprezentował „ducha świata”, co objawiało się tym, że dominował nad pozostałymi narodami. Ze względu na to podzielił historię na cztery okresy: wschodni, grecki, rzymski i germański.
Wyrazem piękna absolutnego było dla Hegla piękno sztuki, które prowadziło do kontemplacji. Jeszcze wyższą postacią ducha absolutnego była według niego religia. Pojmował ją jako zbiór wyobrażeń, a nie uczucie. Podobnie jak w przypadku historii wyróżnił poszczególne etapy kształtowania się wyobrażeń religijnych: wschodnie religie natury, religia indywidualności duchowej, absolutna religia prawdy, wolności i ducha (chrystianizm).
Podsumowując dorobek Hegla Tatarkiewicz napisał:
Największą dziedziną filozofii Heglowskiej była filozofia kultury. Wydała ona wielką koncepcję idealistyczną dziejów, wielkie koncepcje prawa, państwa, sztuki, religii, filozofii. Koncepcje te cechuje połączenie dwóch sposobów widzenia, logicznego i ewolucyjnego: każda postać kultury jest tu pojęta jako przemijający etap rozwoju, ale etap konieczny, logicznie wynikający z poprzedniego.
Wielu filozofów nie zgadzało się z Heglem, ponieważ dostrzegało niebezpieczeństwa drzemiące w jego myśli. Za największego krytyka heglizmu uchodził Artur Schopenhauer. Napisał on kiedyś:
Hegel, łysy, banalny, obrzydliwy i odrażający, głupi szarlatan, który z bezprzykładną bezczelnością złączył absurd z głupotą, co jest także rozważane przez jego gładkich zwolenników jakby było nieśmiertelną prawdą i cenione jest z tego powodu przez wszystkich durni [...] jest także winny zgubie intelektualnej całego pokolenia.
Autor: