klp.plAugust Comte (1798-1857)
Francuz August Comte uchodzi powszechnie nie tylko za ojca filozofii pozytywistycznej, ale również takich nauk jak socjologia i metodologia.
„Nowa filozofia różni się od dawnej swą dążnością do suwania wszelkich poszukiwań przyczyn pierwszych i celowych, uważając je za bezpłodne”, pisał w Metodzie pozytywnej w szesnastu wykładach, Comte. Chociaż nie zaprzeczał, iż istnieją fakty poza ludzkim doświadczeniem, postanowił zająć się kwestiami sprawdzalnymi, empirycznymi. Podstawą jego filozofii stał się człowiek, otaczające go społeczeństwo oraz nauka.
Comte opracował teorię rozwoju społecznego, według której następował on w trzech fazach:
- teologicznej (człowiek to, czego nie rozumiał tłumaczył sobie odwołując się do istot nadprzyrodzonych, bóstw, duchów),
- metafizycznej (człowiek to, czego nie rozumiał tłumaczył sobie odwołując się do abstrakcyjnych pojęć i spekulacji),
- pozytywnej, naukowej (człowiek tłumaczy świat poprzez fakty i zależności między faktami, porzucenie metafizyki).
Oczywiście ostatnia faza uznawana była przez Comte za najdoskonalszą. Francuski filozof dokonał również podziału nauk według kryterium podejścia do faktów. W ten sposób wyróżnił nauki konkretne (badające, opisujące fakty – np. mineralogia, botanika) oraz nauki abstrakcyjne (zajmujące się prawami i procesami kształtującymi fakty – matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia i socjologia). Socjologia była wówczas pojęciem nieznanym. Comte zdefiniował ją jako naukę o człowieku. Zakładał prowadzenie badań społeczeństwa ludzkiego metodami przyrodniczą (badanie społeczeństwa jak żywego organizmu) i historyczną (porównywanie znanych historycznych form społeczeństw). Dokonał również podziału socjologii na dwie części: dynamikę oraz statystykę.
J.S. Mill (1806-1873)
Angielski filozof zapisał się na kratach historii głównie jako piewca utylitaryzmu (zasada użyteczności). Z utylitaryzmem wiąże się również główne założenie etyki Milla – „Każdy człowiek, wychowany w sposób właściwy, może, choć w nierównym stopniu mieć rzetelne osobiste przywiązania i może być szczerze przejęty dobrem publicznym. Każdy kto spełnia te skromne warunki moralne i intelektualne, może spędzić życie godne pozazdroszczenia w świecie, w którym jest tyle rzeczy interesujących, tyle rzeczy, którymi można się cieszyć, a ponadto tyle rzeczy do poprawienia i udoskonalenia ”.
Jednym słowem, utylitaryzm to kierowanie się w życiu tym, co użyteczne, robienie tylko tych rzeczy, które przyniosą pozytywny efekt. Według Milla utylitarnym było to, co było dobre dla całego społeczeństwa, a nie jednostki. Właśnie dzięki takiemu postępowaniu owa jednostka stawała się użyteczna dla ogółu ludności, czyli utylitarna.
H. Spencer (1820-1903)
Decydujący wpływ na dorobek tego angielskiego filozofa miała teoria ewolucji Karola Darwina. Spencer poddał ją analizie, efektem czego było wniosek, iż ewolucja dotyczyła nie tylko organizmów żywych, ale wszystkiego. Spencer stworzył nowy system filozoficzny, nazywany ewolucjonizmem, którego założenia Michał Kuziak opisał w następujący sposób: „(…) wszechświat podlega powszechnemu prawu ciągłego rozwoju, który polega na różnicowaniu się części całości, zarazem na ich coraz ściślejszym wiązaniu się ze sobą oraz uporządkowaniu i określaniu. W ten sposób rozwój staje się postępem”.
Zdaniem Spencera zasady rządzące społeczeństwem ludzkim wywodzą się wprost z przyrody. Dowodził, iż człowiek, który nie jest z natury istotą społeczną, dzięki instytucjom nabywa zdolności do życia i funkcjonowania w zbiorowości.
Podobnie jak inny angielski filozof, Mill, Spencer opowiadał się za liberalizmem. Starał się udowodnić, iż ustrój ten jest idealny, ponieważ wywodzi się wprost z prawa natury. W liberalizmie jednostka stanowi o sobie poprzez swoją aktywność lub jej brak. Uważał, że państwo miało przypominać zakład pracy, w którym wszystkich obowiązywałby podział pracy.
H. Taine (1828-1893)
Hipolit Taine przeszedł do historii dzięki swojej metodzie badania literatury metodą naukową.
Postulował trzy aspekty analizy dzieła:
- rasa twórcy (nie chodzi tu o rasę sensu stricte, lecz o „wrodzone i dziedziczone dyspozycje”),
- środowisko (bezpośrednie otoczeni artysty – klimat, terytorium, warunki społeczno-polityczne, itp.)
- moment historyczny (jak tłumaczył sam Taine: „charakter narodowy i otaczające warunki nie działają na tablicę pustą, lecz pokrytą znakami”).
Te trzy terminy były powszechnie znane jako race, milieu et moment. Taine dowodził, iż dzieło literackie można zrozumieć dopiero wtedy, gdy przeanalizuje się pochodzenie i otoczenie autora, oraz okoliczności historyczne, w których ono powstawało. „Możemy więc sformułować zasadę, iż po to, by zrozumieć dzieło sztuki, artystę, grupę artystów, należy dokładnie odtworzyć ogólny stan umysłów i obyczajów epoki, do której artyści należeli”, pisał Taine.
E. Renan (1823-1892)
Ernesta Renana uważa się za sceptyka, który rozczarował się religią, nauką i filozofią. Był on także amoralistą, który odrzucił religię, lecz darzył ją szacunkiem. Uważał ją za wytwór ludzki. Tłumaczył, iż powstała ona, aby zaspokoić nasze psychologiczne potrzeby. Przekonywał, iż służyła ona człowiekowi do tego, by dążył do ideału.
„Prawdę mówiąc, wszelka idea jest utopią. Jak wyobrazilibyśmy sobie Jezusa, gdyby się zjawił dziś w charakterze pocieszyciela ludzkości? Tylko takim, jakim był ten ówczesny sprzed dwudziestu wieków. Warunki bytu materialnego przedstawiają się nam zupełnie inaczej, niż są w rzeczywistości”, pisał Renan.
Jak pisze Michał Kuziak : „Renan nakazywał porzucenie poszukiwań istoty świata (…) Dowodził, że należy pozostawać jedynie obserwatorem rzeczywistości i można najwyżej unikać fałszu czy złudzeń”.
Autor: