klp.plSztuka pozytywizmu - wiadomości wstępne
Sztuka pozytywistyczna charakteryzowała się dążeniem artystów do jak najdokładniejszego odzwierciedlenia rzeczywistości bez żadnych dodatkowych upiększeń. Również tematyka dzieł zmieniła się diametralnie. Generalnie rzecz biorąc stała się bardziej powszechna, codzienna. Tematem dzieł stały się zwykłe ludzkie czynności wykonywane przez zwykłych ludzi. Widzimy zatem, iż upowszechniający się realizm i naturalizm równie silnie jak na literaturze odcisnęły swe piętno na pozostałych dziedzinach sztuki.
Jeśli chodzi o architekturę to w epoce pozytywizmu nastąpił niespotykany dotąd na taką skale rozwój miast. Historyczna okazała się rozbudowa Paryża, w którym najlepiej widać typowe elementy charakterystyczne dla pozytywizmu. Jak nie trudno się domyślić symbolem „nowego” Paryża jest wieża Eiffla. Francuski inżynier, który był głównym architektem projektu przebudowy stolicy Francji, dużą wagę przywiązywał do elementów stalowych, prostych, industrialnych. Poza tym architektura drugiej połowy XIX wieku czerpała garściami z dorobku przeszłości, eklektycznie łącząc na przykład elementy renesansowe z barokowymi.
Eklektyzm widoczny był również w muzyce, której oblicze odmienił Richard Wagner. Kompozytor dążył do unifikacji poszczególnych dziedzin sztuki, aby stworzyć dzieło doskonałe. Inaczej sytuacja wyglądała w malarstwie, gdzie artyści niemal jednogłośnie tworzyli zgonie z zasadami realizmu, naturalizmu czy weryzmu.
Impresjonizm (lata 60. – lata 90. XIX wieku)
Słowo impresjonizm wywodzi się od francuskiego wyrażenia impression oznaczającego wrażenie. Nurt bywa też on nazywany realizmem optycznym, ponieważ jego przedstawiciele żywo interesowali się doświadczeniami wzrokowymi, jakie odczuwa człowiek obserwujący ruchomy, oświetlony obiekt. Główne motto impresjonistów brzmiało: ludzkie oko to wspaniały instrument. Wkład tej grupy artystów w dziedzictwo światowej sztuki jest nieoceniony.
Nazwa „impresjoniści” pochodzi z artykułu krytycznie opisującego nowopowstały ruch wokół malarza Claude’a Moneta, autora obrazu: Impresja, wschód słońca. Chociaż autor tekstu – Louis Leroy – miał zamiar oczernić nowy styl malarski to nie udało mu się to, a nazwa na dobre przylgnęła do grupy artystów. U podstawy twórczości impresjonistów znajdowała się fascynacja światłem i ruchem. Każdy oświetlony przedmiot, wprawiony w ruch lub nie, był dla nich wystarczającą fascynacją do stworzenia w pełni artystycznego dzieła. Starali się przełożyć swoje wizualne odczucia dotyczące obiektów bezpośrednio na płótno, nie zważając na prawdziwy kształt czy barwę tych obiektów.
Technika impresjonistów:
· szybkie pociągnięcia grubym pędzlem, dzięki którym można było uchwycić esencję obiektu, a nie detale,
· nakładanie na płótno bardzo grubych warstw farby,
· kolory nakładane obok siebie, możliwe jak najbliżej, ale bez mieszania się jednych z drugimi,
· szare i ciemne tony uzyskiwane poprzez mieszanie komplementarnych kolorów, unikanie czarnej farby,
· nakładanie mokrej farby na mokrą farbę, aby uzyskać nowe, intrygujące, pastelowe kolory,
· unikanie błyszczących farb, obrazy muszą być matowe,
· zwrócenie szczególnej uwagi na naturalne oświetlenie oraz odbijanie kolorów przez obiekty,
· eksponowanie niebieskich i błękitnych cieni w pejzażach.
Przedstawiciele impresjonizmu czerpali garściami z postępu technicznego. Wykorzystali oni ówczesną nowość, czyli farby w tubkach, dzięki którym mogli być bardziej spontaniczni. Co ważniejsze wielu z impresjonistów fascynowało się fotografią, która zainspirowała impresjonistów do chwytania ulotnych momentów z codziennego życia. Malarze zdawali sobie sprawę z przewagi jaką mieli nad aparatami fotograficznymi. Zdjęcie pozostawało obiektywne, pozbawione subiektywnych wartości artystycznych, jakie obrazowi mógł nadać jedynie malarz. Impresjoniści nie dążyli bowiem do odzwierciedlania natury, a do przekazywania światu swoich wrażeń na jej temat. Wielkim atutem w rękach, a raczej pędzlach, artystów związanych z impresjonizmem był kolor, czyli coś, czego ówczesnej fotografii brakowało.
Poza fotografią duży wpływ na impresjonizm miał japonizm, czyli japońskie drukowane ornamenty, które początkowo przywędrowały do Francji jako ozdoby na papierze do pakowania.
Najwybitniejsi przedstawiciele Impresjonizmu:
· Frédéric Bazille
· Gustave Caillebotte
· Mary Cassatt
· Paul Cézanne
· Edgar Degas
· Armand Guillaumin
· Edouard Manet
· Claude Monet
· Berthe Morisot
· Camille Pissarro
· Pierre-Auguste Renoir
· Alfred Sisley
Polscy impresjoniści:
· Olga Boznańska
· Józef Pankiewicz
· Władysław Podkowiński
Realizm (1850-1880)
Koniec XIX wieku w sztuce wizualnej cechował się zaistnieniem nowego nurtu. Ówcześni malarze odrzucili znany z romantyzmu subiektywizm na rzecz realizmu, czyli dokładnego, obiektywnego przedstawiania obrazu otaczającego człowieka świata. Myśl pozytywistyczna w malarstwie rozwinęła się po roku 1850, kiedy to wprowadzono do jej elementy do programu nauczania w akademiach sztuki. Szczególną uwagę zwracano na fenomen światła, rozwój fotografii oraz wprowadzanie nowych technologii w architekturze.
Celem realizmu nie było naśladowanie dawnych mistrzów malarstwa i ich wielkich dzieł, lecz prawdziwe i dokładne opisanie modeli, natury oraz życia takim, jakie ono jest, bez dodatkowych upiększeń. Sztuczność sztuki znana z epoki romantyzmu, a jeszcze wcześniej antyku, została jednogłośnie odrzucona. Inaczej niż to było w przeszłości, realiści składali hołd zwyczajności, codzienności. Nowym pomysłem na sztukę stało się przedstawianie przeciętnych ludzi wykonujących rutynowe czynności. Artyści starali się sportretować ich życie, wygląd, problemy, zwyczaje klasy średniej i niższej, trud bez zbędnych upiększeń.
Realizm pojawił się we Francji po rewolucji lipcowej z 1848 roku. W państwie tym był kojarzony ze zwolennikami demokracji. W tym samym czasie realiści angielscy opowiedzieli się publicznie przeciw wiktoriańskiemu materializmowi i konwencjom narzucanym przez londyńską Royal Academy.
Pomimo swoich społecznych inklinacji realizm nie wpłynął w znaczącym stopniu na architekturę czy rzeźbiarstwo. W tych dwóch dziedzinach nadeszły czasy nowych technologii. Formy do odlewu żelaza pozwoliły na rozwinięcie produkcji masowej niezwykle trwałych elementów konstrukcyjnych, poza tym bardzo powszechne stało się stosowanie stalowych lin, które umożliwiły budowę wielkich budowli, na przykład mostów.
W malarstwie realizmu wyróżnia się kilka podstawowych szkól:
Realiści (1800-1899)
Jest to grupa międzynarodowych artystów tworzących w Paryżu, która opracowała nowe metody malarskie. Skupiali się oni na naukowych koncepcjach dotyczących widzenia ludzkiego oraz studiowaniu efektów świetlnych. Realiści opowiadali się za demokracją jednocześnie stanowczo odrzucając starą tradycję sztuki. Grupa ta uważała, że malarze powinni starać się odtworzyć otaczające ich życie. Niepodważalna szczerość, jaka bije z dzieł realistów była profanacją obowiązujących wówczas konwenansów artystycznych. Do głównych przedstawicieli szkoły zaliczają się: Marie Rosalie Bonheur, John Singleto Copley, Gustave Courbet, Honoré Daumier, Hilaire Germain Edgar Degas, Thomas Eakins, Ignace Henri Theodore Fantin-Latour, Wilhelm Leibl, Edouard Manet.
Szkoła z Barbizon (ok. 1830-1870)
Nazwa tej grupy pochodzi od maleńkiej miejscowości Barbizon leżącej na Północ od Paryża. Stanowiła ona nieoficjalną siedzibę malarzy związanych z tą odmianą realizmu. W 1824 roku galeria sztuki Salon de Paris zorganizowała wernisaż prac Johna Constable’a. Jego wiejskie krajobrazy zapadły w pamięć wielu młodym wówczas początkującym malarzom. Obrazy Constable’a zainspirowały ich do odrzucenia formalizmu i czerpania natchnienia wprost z natury.
Podczas Wiosny Ludów w Barbizon schronili się artyści, którzy hołdowali twórczości Constable'a. Wtedy to powstała nowej szkoła, której domeną stały się pejzaże. Jednym z tych malarzy był Jean-François Millet, który na swoich pejzażach umieszczał również pracujących wieśniaków. Jego najsłynniejsze dzieło, zatytułowane Kłosarki (Des glaneuses) z 1857 roku, przedstawia trzy kobiety podczas pracy na polu. Nie tylko wspomniana praca na polu, ale też sceny z życia chłopów były bardzo częstym motywem dzieł wychodzących spod pędzla artystów związanych ze szkołą z Barbizon. Poza tym często na ich obrazach pojawiały się wiejskie zwierzęta hodowlane. Liderami szkoły byli: Jean-Baptiste Camille Corot, Théodore Rousseau, Jean-François Millet oraz Charles-François Daubigny. A poza nimi: Jules Dupré, Narcisse Virgilio Diaz, Charles Olivier de Penne, Henri Harpignies, Gabriel Hippolyte LeBas, Albert Charpin, Félix Ziem, François-Louis Français and Alexandre DeFaux.
Prerafaelici (1848 do późnego wieku XIX)
Stowarzyszenie Prerafaelitów zostało założone przez Johna Millais'a w domu jego rodziców przy Gower Street w Londynie w 1848 roku. Pierwszymi członkami grupy byli wspomniany już Millais, Dante Gabriel Rossetti oraz William Holman Hunt (Hunt i Millais byli wówczas studentami Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych - Royal Academy of Arts). Tego samego roku szeregi Rafelitów zasiliło kolejnych czterech artystów William Michael Rossetti (brat Dante Gabriela), Thomas Woolner, James Collinson oraz Frederic George Stephens. Z zaproszenia do stowarzyszenia nie skorzystał natomiast Ford Madox Brown, który pozostał artystą niezależnym, lecz ściśle współpracującym z Prerafaelitami. W tajemnicy przed władzami Royal Academy of Arts do nowopowstałej grupy przystępowali kolejni młodzi artyści, nie tylko malarze, ale też rzeźbiarze. Prerafaelitów uznaje się za pierwszy awangardowy ruch artystyczny.
Swoją nazwę stowarzyszenie zaczerpnęło z historii. Odnosi się ona do takich twórców jak Giotto czy Angelico, którzy tworzyli na przełomie XIV i XV wieku we Włoszech, czyli przed nastaniem czasów wielkiego Rafaela. Ich twórczość charakteryzowała się wiernością naturze, do czego zamierzali dążyć Prerafaelici. Inspiracją dla twórczości stowarzyszenia były legendy rycerskie, tematy biblijne, poezja, a nawet twórczość Szekspira. Jedną z głównych cech malarstwa był ukryty symbolizm. Większość dzieł artystów należących do stowarzyszenia przedstawia piękne, młode kobiety znane z tekstów literackich. Jednym z przykładów jest obraz Ofelia pędzla Johna Millaisa. Znany jest również fakt, iż prerafaelici nadawali bohaterkom dzieł twarze swoich żon. Poza kobietami, bohaterami ich dzieł byli często również święci, ukazywani niczym zwykli ludzie, bez patosu. Prerafaelici korzystali z bardzo jaskrawej palety barw, przez co oddalali się od głównego nurtu realizmu. Poza tym nie ograniczali się do pejzaży czy scen z życia ludzkiego, ale czerpali inspiracje z romantycznego mistycyzmu. Mimo to ich prace czasami bywają mylone z fotografiami, ponieważ odwzorowanie detali jest na nich bliskie ideału. Prerafaelici stworzyli podwaliny pod powstanie nowego nurtu w malarstwie światowym – symbolizmu.
Główni przedstawiciele realizmu:
Francja:
· Gustave Courbet
· Honoré Daumier
· Gustave Doré
· Jean-François Millet
· Rosa Bonheur
· Jean-Baptiste-Camille Corot
· Charles-Francois Daubigny
· Pierre-Etienne-Theodore Rousseau
Wielka Brytania:
· Lawrence Alma-Tadema
· William Holman Hunt
· Thomas Woolner
· John Everett Millais
· Dante Gabriel Rossetti
· William Morris
· Edward Burne-Jones
· John William Waterhouse
· Ford Madox Brown
Stany Zjednoczone:
· Thomas Eakins
· Winslow Homer
· Francis Coates Jones
· James Abbott McNeill Whistler
· Thomas Pollock Anshutz
Polska
· Józef Chełmoński
· Aleksander Gierymski
Muzyka Wagnera
Richard Wagner jest być może najbardziej kontrowersyjnym kompozytorem w dziejach muzyki, a bez cienia wątpliwości jednym z najwybitniejszych. Wagner wierzył, że jego przeznaczeniem było stworzenie „Dzieła Sztuki Przyszłości”. Aby to osiągnąć dążył do połączenia najbardziej nieograniczonej ekspresywnie dziedziny sztuki z najbliższej perfekcji: muzyki i dramatu. Można więc nazywać go zarówno kompozytorem, poetą, a także dramaturgiem.
Jego wizja muzyki była sprzeczna z panującymi wówczas konwencjami, lecz nie można powiedzieć, że sam Wagner był radykalnym obrazoburcą. Zachwycał się bowiem twórczością Carla von Webera, czcił dzieła Wolfganga Mozarta i Christopha von Glucka, a Ludwiga van Beethovena uważał za mistrza muzyki orkiestralnej. Wagner wyniósł dziewiętnastowieczną muzykę na nowe poziomy, uwalniając ją tym samym od restrykcji wieku poprzedniego. W swoich dziełach wprowadził on tzw. zintensyfikowany lejtmotyw, czyli temat muzyczny związany bądź to z konkretną postacią, wydarzeniem, myślą czy przedmiotem. Zamiast dyskretnych elementów muzycznych wprowadził koncepcję nieustającego wątku, który, w zależności od akcji, nabrzmiewał lub delikatnie się wyciszał, co dawało wyobrażenie płynności.
Jego życiową ambicją było stworzenie syntetycznego dzieła sztuki - „Gesamtkunstwerk” (niem. dzieło sztuki), które miało być unifikacją muzyki, poezji, tańca, malarstwa i dramatu. Uznał, iż jedyną możliwością na połączenie wymienionych dziedzin jest opera, którą wcześniej jednak musiał zmodyfikować. Poprzez zastosowanie poezji dramatycznej, lejtmotywów oraz niekończących się wątków melodyjnych przetworzył ówczesną operę na własną modłę: długie, epickie, efektowne wizualnie spektakle osnute poetyckością tekstu oraz złożoną muzyką orkiestralną. Sama orkiestra dzięki Wagnerowi również uległa niemałej transformacji. Kompozytor wprowadził do niej bowiem instrumenty, które wcześniej nie były stosowane (m.in. tzw. tuby wagnerowskie). Co dziwne, muzyka przyszłości Wagnera najczęściej stanowiła kanwę dla dzieł o tematyce średniowiecznej lub nawet mitologicznej. Działo się tak przypuszczalnie dlatego, iż twórca uważał dorobek starożytnych oraz Szekspira za nieoceniony, uniwersalny i ponadczasowy.
Zarówno muzyka jak i życiorys Wagnera wzbudzał i wzbudza wiele kontrowersji. Twórczość kompozytora podzieliła ówczesną elitę na dwie części. W obozie zwolenników artysty i jego dzieł znajdowali się m.in. Liszt, Baudelaire czy Nietzsche, zaś Berlioz czy Wilde uważali muzykę Wagnera za nudną. Jego krytycy brali go za aroganckiego rozpustnika, anarchistę, rasistę, megalomana, cudzołożnika, antysemitę, nikczemnika.
Wagner był kompozytorem, dramaturgiem, autorem librett i scenografem wszystkich swoich oper. Za kulminację jego tytanicznej pracy uważa się powszechnie Pierścień Nibelunga (Der Ring des Nibelungen). Opera ta zawiera elementy germańskiej oraz skandynawskiej mitologii i jest jedną wielką alegorią ludzkiego życia. Napisanie tego dzieła zajęło Wagnerowi aż dwadzieścia pięć lat. To wielkie dzieło sztuki do dziś nie ma sobie równych i uznawane jest za najbliższe ideałowi „Gesamtkunstwerk”.
Autor: