Geneza powieści

Niemały wpływ na tematykę „Syzyfowych prac” miały również wspomnienia Żeromskiego z lat szkolnych, które z łatwością można odnaleźć na kartach utworu. Przeżycia Marcina Borowicza, pewne wydarzenia z życia młodzieży gimnazjum klerykowskiego, postacie są odzwierciedleniem rzeczywistych miejsc, zdarzeń i osób. Z biegiem lat, jak wynika z „Dzienników”, pisarz odczuwał potrzebę utrwalenia „pamięci rzeczy przeżytych” i przekazania obrazu walki młodzieży polskiej z rusyfikacją. Ową konieczność zrealizował w „Syzyfowych pracach”, które stały się artystycznym dokumentem czasów współczesnych autorowi, poruszającym problemy, z jakimi musiało borykać się jego pokolenie w walce o polskość.

Praca nad powieścią trwała kilka lat. Data rozpoczęcia pisania utworu nie jest dokładnie znana, sprzeczne są również ustalenia biografów Żeromskiego. Nazwisko Borowicza pojawia się w „Dziennikach” po raz pierwszy w roku 1887. Miał je nosić bohater powieści „Siły”, opartej na materiale osobistych przeżyć autora i jego obserwacji. Utwór jednak nie zachował się – istnieją przypuszczenia, że pisarz nigdy go nie ukończył lub zniszczył rękopis.

Do koncepcji powieści Żeromski powrócił pod koniec roku 1889, o czym świadczy notatka w „Dzienniku”:

„Napisać muszę książkę, gdzie wypowiem, że historia mego czasu była przedmiotem mego badania i bólu mego serca”.

Badacze twórczości pisarza przyjmują więc umownie lata 1890-91 za okres wstępnej pracy nad utworem, a rok 1892 za datę ukończenia pierwszej redakcji.
Pracę nad dziełem przyspieszyły oddalenie Żeromskiego od kraju (przebywał wówczas w Szwajcarii), nikłe kontakty z przyjaciółmi z lat szkolnych, brak pełnej wiedzy o martyrologii narodu wśród emigracji polskiej, a także nowa lektura. Na to, że powieść powstała w Raperswilu, wskazuje postać Jaczmieniewa i wzmianki o szkole szwajcarskiej, będące wynikiem spostrzeżeń pisarza z tamtego okresu. Na wprowadzenie poprawek do pierwszej redakcji miała również wpływ broszura Dmowskiego o szkole rosyjskiej w Polsce.

27 października 1892 roku Stefan Żeromski zwrócił się z prośbą do Bolesława Wysłoucha, ówczesnego redaktora „Kuriera Lwowskiego”, o druk powieści pt. „Wybawiciel”, w której „przedstawił wychowanie w szkołach wiejskich i w gimnazjum w Królestwie”. Z niewiadomych powodów utwór nie ukazał się jednak w tym czasopiśmie.

strona:   - 1 -  - 2 -  - 3 -  - 4 - 

  Dowiedz się więcej