klp.pl1)Dorastanie Marcina Borowicza – główny wątek „Syzyfowych prac” związany jest z postacią Marcina Borowicza. Czytelnik poznaje bohatera w wieku ośmiu lat i przez jedenaście lat śledzi dojrzewanie emocjonalne chłopca. Marcin przeżywa rozstanie z rodzicami, pierwsze problemy z nauką w szkole elementarnej w Owczarach, a później w klerykowskim gimnazjum. Musi nauczyć się samodzielności i radzić z przytłaczającą samotnością.
W jego życiu chwile radości przeplatają się ze strachem, obawami, smutkiem oraz próbą odnalezienia swojego miejsca w szkolnej rzeczywistości. Traci ukochaną matkę, ojciec nie interesuje się jego troskami, co wpływa na stosunek chłopca do nauki i coraz słabsze oceny. Dopiero strach przed wydaleniem z gimnazjum po zabawie pistoletem w parku sprawia, że Marcin zaczyna głęboko wierzyć w Boga i na jakiś czas znajduje w modlitwie ukojenie swojego sieroctwa i poczucia samotności. Jego sytuacja zmienia się w chwili, kiedy na przekór kolegom z klasy idzie na przedstawienie amatorskiego teatru rosyjskiego. W przerwie spektaklu zostaje przedstawiony wysokim urzędnikom rosyjskim i damom z towarzystwa. Staje się również ulubieńcem inspektora Zabielskiego i pod jego wpływem zaczyna ulegać rusyfikacji. Odizolowany od spraw polskich, wierzący w to, co przekazują mu nauczyciele, z pogardą myśli o własnej ojczyźnie.
Organizuje razem z kolegami kółko uczniowskie, na spotkaniach którego gimnazjaliści poznają literaturę rosyjską, a wobec władz szkoły przyjmuje postawę ugodową. Potrafi jednak zdobyć się na współczucie i pomaga Andrzejowi Radkowi, kiedy chłopak zostaje dyscyplinarnie wydalony ze szkoły.
Ogromnym przeżyciem dla Marcina jest lekcja języka polskiego, na której nowy uczeń, Bernard Zygier, opowiada o wybuchu powstania listopadowego i recytuje „Redutę Ordona”. Borowicz zaczyna rozumieć sens historii o powstańcu, którą słyszał w dzieciństwie od strzelca Nogi, zaczyna też rozumieć swoje postępowanie. W ciągu tej godziny odkrywa swoją ojczyznę i swoje miejsce. Od tej pory poznaje literaturę polską, ze wzruszeniem czyta dzieła Mickiewicza. Z satysfakcją mści się na jednym z nauczycieli, który chce wyśledzić miejsce tajnych spotkań Polaków.
Przeżywa również pierwszą miłość – zakochuje się w Annie Stogowskiej i przez kilka tygodni żyje w miłosnym uniesieniu, przygotowując się do matury. Historia dorastania Marcina kończy się w chwili, gdy po zdaniu egzaminu dojrzałości wraca do Klerykowa, aby po raz ostatni ujrzeć ukochaną. Ma już wtedy wybraną dalszą drogę – zamierza studiować w Warszawie, pragnie walczyć z uciskiem politycznym, jest świadomy swego patriotyzmu. Chwile zwątpienia i rozpaczy ogarniają go, kiedy okazuje się, że Anna musiała wyjechać razem z ojcem do Rosji. Wsparcie znajduje w uścisku dłoni Andrzeja Radka, który nieoczekiwanie staje przed nim i wyciąga ku niemu swoją prawicę.
2)Dzieje Andrzeja Radka – Andrzej Radek jest synem biednego fornala. Od najmłodszych lat zmuszano go do pracy na dworze przy pilnowaniu gęsi i świń. Chłopiec był nauczony do uniżoności i posłuszeństwa wobec właścicieli majątku, choć obowiązki wypełniał niechętnie. Jego życie radykalnie zmienia się w chwili, kiedy zostaje dostrzeżony przez korepetytora paniczów – Antoniego Paluszkiewicza. Schorowany nauczyciel, wyśmiewany przez swoich podopiecznych i Jędrka, uczy chłopca czytać i pisać. Widząc jego postępy, postanawia umieścić Radka w progimnazjum. Nieomal siłą zabiera malca rodzicom i za własne oszczędności opłaca mu stancję i naukę w Pyrzogłowach.
Dzięki radom „Kawki” Andrzej odczuwa coraz większą konieczność dalszej edukacji i po ukończeniu progimnazjum pragnie dostać się do gimnazjum w Klerykowie. Po wakacjach, w czasie których zrozumiał, że chce dzielić losu rodziców, wyrusza pieszo do szkoły. Bez problemów zostaje przyjęty do gimnazjum i zaczyna pracować jako korepetytor u Płoniewiczów. Przez pierwsze miesiące czuje się w Klerykowie samotny. Lekceważony przez kolegów, którzy szydzą z jego chłopskiego pochodzenia i biedy, wszczyna bójkę z Tymkiewiczem i zostaje wydalony ze szkoły. Z opresji ratuje go Marcin Borowicz, który wstawia się za Jędrkiem u inspektora Zabielskiego.
Droga Andrzeja Radka do poznania ojczyzny jest zupełnie inna niż pozostałych gimnazjalistów – Polaków. Odizolowany od życia towarzyskiego, skupiony na pracy korepetytora, nocami czyta wyrzuconą przez pracodawców literaturę polską. Z czasem zaprzyjaźnia się z Bernardem Zygierem i spotyka się z pozostałymi chłopcami u Gontali.
3)Rusyfikacja młodzieży polskiej – problemem, który poruszył Stefan Żeromski w „Syzyfowych pracach” jest rusyfikacja polskiej młodzieży, której musiała dorastać w latach po upadku powstania styczniowego i wzmożonej akcji wynaradawiania, podjętej przez władze carskie. Przez pryzmat losów głównego bohatera powieści, Marcina Borowicza, czytelnik zapoznaje się z metodami rusyfikacji. Zaczyna się ona już w momencie nauki w szkole elementarnej. Uczniowie, którzy chcieli zdać pozytywnie egzaminy wstępne do gimnazjum, musieli mówić, czytać i pisać po rosyjsku.
W szkole w Owczarach pan Wiechowski nie potrafi dobrze uczyć – skupia się wyłącznie na kilku uczniach, zmusza dzieci do śpiewania rosyjskich pieśni. Marcinek opanowuje wymagany materiał pamięciowo, nie rozumiejąc tego, czego się uczy. Taki system wtłaczania wiedzy w umysły młodych ludzi kontynuowany jest w gimnazjum. Tu sytuacja młodych Polaków jest trudniejsza. Odizolowani od rodzin, którzy nie mają szans wpływać na kształtujący się światopogląd dzieci, ograniczeni licznymi zakazami, stopniowo ulegają procesowi rusyfikacji.
Nauka uniemożliwia rozwój indywidualny uczniów, pozbawia możliwości logicznego myślenia. Gimnazjaliści nabierają pogardy dla własnej ojczyzny, zaczynają nawet myśleć po rosyjsku. Marcin Borowicz staje się protegowanym inspektora Zabielskiego, zaczyna powoli wyzbywać się poczucia polskości. Proces rusyfikacji głównego bohatera powieści przerywa pojawienie się nowego ucznia w szkole – Bernarda Zygiera. Przybysz z Warszawy, członek tajnych kółek młodzieży polskiej, jest bardziej świadomy ojczyzny niż gimnazjaliści z Klerykowa. Dzięki niemu poznają prawdę o powstaniu listopadowym, a później jednoczą się na spotkaniach, na których poznają historię i literaturę Polski. Rusyfikacja okazuje się „syzyfową pracą” władz szkolnych – pomimo dobrze zorganizowanego systemu uczniowie Polacy zaczynają rozumieć, co kryje się pod pojęciami „ojczyzna” i „patriotyzm” i zaczynają być świadomi drogi, którą powinni kroczyć, stawiając uciskowi politycznemu.
Autor: 