klp.plDoświadczenie piekła łagrów naznacza ludzi do końca życia, a po odzyskaniu wolności cierpienie fizyczne ustępuje miejsca temu psychicznemu. Pisarz przywołuje historię jednego z więźniów, który, by ocalić własne życie, zadenuncjował czterech towarzyszy. Po latach, już na wolności, nadal dręczony jest wyrzutami sumienia. Prosi Herlinga-Grudzińskiego o słowo wsparcia i swojego rodzaju rozgrzeszenie. Pisarz jednak odmawia:
„Dni naszego życia nie są podobne do dni naszej śmierci i prawa naszego życia nie są również prawami naszej śmierci. Wróciłem z takim trudem między ludzi i miałbym teraz od nich dobrowolnie uciekać? Nie, nie mogłem wymówić tego słowa”.
Motyw buntu
Łagry były tak pomyślane, aby nie tyle po prostu zakatować więźniów, co uczynić z nich niewolników idealnych – zastraszonych, słabych, łatwych do zmanipulowania. Nawet jednak w tak okrutnym systemie możliwy okazał się bunt. Sprzeciw wobec totalitaryzmowi przybierał rożne formy. Nie zawsze polegał na spektakularnej ucieczce. Zawsze jednak był jasną manifestacją wewnętrznej wolności.
Przykładem zdesperowanego buntownika był Kostylew. Bohater regularnie oparza sobie rękę, aby nie pracować dla systemu. Ostatecznie popełnia samobójstwo, ponieważ chce udowodnić, że jego życie może zależeć wyłącznie od niego. Innym przykładem są Polacy (w tym sam Herling-Grudziński), którzy prowadzą głodówkę w imię protestu. Szczęśliwie dla nich bunt kończy się ich uwolnieniem.
Bunt miewał też wymiar bardziej subtelny i metaforyczny. Pewną formą sprzeciwu wobec nieludzkiej, upadlającej rzeczywistości łagru było pielęgnowanie w sobie wszystkich wyższych uczuć, np. miłości, współczucia, tęsknoty.
Motyw głodu
Głód był towarzyszył więźniom nieustannie. Herling-Grudziński zauważył, że
„(...) nie ma takiej rzeczy, której by człowiek nie zrobił z głodu i bólu”.I prawdopodobnie dlatego pozbawianie jedzenia należało do jednej z najgorszych tortur w obozie. Niekończący się głód doprowadzał mieszkańców łagru do skrajności. Kradli, żebrali, napadali, zabijali, prostytuowali się.
W obliczu głodu żadne zasady moralne nie miały prawa istnienia. Stan permanentnego niedożywienia odbijał się też na fizycznym zdrowiu więźniów. Wysoka gorączka i omdlenia należały zdecydowanie do najlżejszych skutków. Głód prowadził do tzw. kurzej ślepoty, szkorbutu (choroba wielonarządowa), pelagry (choroba skórna), a w konsekwencji do śmierci w męczarniach.
Motyw miłości
Nawet jeśli w obozie rodziła się miłość między kobietą a mężczyzną, jej koniec był tragiczny. Takimi przykładami miłości niemożliwej są dwie pary: Jewgienia Fiodorowna pracująca w obozie szpitalnym i Jarosław oraz Marusia i Kowal.
„W zonie mówiło się, że Jarosław jest u Jewgienii Fiodorowny na »garnuszku szpitalnym«, ale dla mnie to była miłość, najczystsza miłość, jaką dane mi było oglądać w obozie”, pisze Herling-Gruziński i dodaje: „Siedzieli na małej kozetce, używanej zazwyczaj do badania chorych, patrząc na siebie w taki sposób, który wykluczał wszelkie wątpliwości. W jej głosie, tak zawsze opanowanym i stanowczym, brzmiała teraz nuta bezgranicznego oddania, płonące oczy wyrażały szczęście, jakiego nie spotyka się nigdy na twarzach więźniów”.Parze nie jest jednak dane doświadczyć pełnej miłości w pozaobozowej rzeczywistości. Jarosław zostaje zesłany do innego łagru, a w 1942 r. Jewgienija Fiodorowna umiera w czasie porodu,
„dając życie dziecku swej prawdziwej miłości i płacąc własnym życiem za swoje krótkie Zmartwychwstanie”.
Kowal odrzuca szansę na szczęśliwy związek z zakochaną w nim Marusią. Darzy dziewczynę uczuciem, ale bycie z nią oznacza utratę reputacji wśród „urków” (grupy przestępców skazanych na łagry). Aby przypodobać się współtowarzyszom i utrzymać pozycję przywódcy, pozwala „urkom” zgwałcić Marusię na swoich oczach. Kowal, w swoim rozumieniu, wybiera mniejsze zło. Ma większe szanse na przeżycie w obozie, jeśli będzie trzymał się z „urkami” niż samotnie z Marusią.
strona: - 1 - - 2 -
Autor: