klp.pl„Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego łączy w sobie cechy charakterystyczne dla literatury faktu i literatury pięknej. Fabuła utworu oparta została na wspomnieniach autora i relacji z autentycznych wydarzeń. Jednocześnie poszczególne rozdziały przybierają formę mikronowel, co wpływa na specyficzną kompozycję dzieła.
Układ kompozycji narzuca biografia autora – narratora. W chronologicznej kolejności przedstawione zostały wydarzenia z życia Grudzińskiego od chwili osadzenia go w więzieniu w Witebsku, poprzez życie i pracę w obozie, zmianę sytuacji po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, głodówkę, zwolnienie i podróż przez Rosję, w celu przyłączenia do armii polskiej. Klamrę kompozycyjną stanowi epilog, w którym autor opowiada o spotkaniu w Rzymie ze współwięźniem z Witebska, nawiązując do wydarzeń z pierwszego rozdziału. Każdy rozdział ukazuje pewien fragment życia w Jercewie, lecz zostaje to podporządkowane nadrzędnemu celowi – wydobyciu z pojedynczych zdarzeń wiedzy o człowieku. Każdy rozdział składa się najczęściej z kilku mikronowel, które poprzez wyraziste portrety przybliżają współtowarzyszy narratora. Grudziński w dużej mierze skupia się na ukazaniu psychiki i biografii bohaterów, ich zachowania w ekstremalnych warunkach, próby ocalenia resztek człowieczeństwa lub skrajne upodlenie. Jego bohaterowie szukają w tak nieludzkim świecie ludzkich uczuć: miłości, nadziei, godności i przyjaźni.
Z formą wspomnień wiąże się specyficzna narracja. Narrator „Innego świata” wykorzystuje pierwszoosobową, pamiętnikarką narrację, opowiadając o tym, co widział bądź zasłyszał od innych. Jednocześnie jest bohaterem, który stara się maksymalnie wyciszyć własne emocje, by zachować obiektywizm i skupić się na przedstawieniu faktów. Ukazanie prawdy o świecie obozów pracy wymagało jednak, by i jego uczucia doszły do głosu. Wynika z tego dwoistość stylu, który łączy w sobie precyzję i zwięzłość z rozbudowanymi metaforami. Ta technika pozwala narratorowi rejestrować wszystkie zjawiska zmysłowe, emocjonalne i własne przemyślenia. Poprzez język, który łączy w sobie cechy stylu „wysokiego” i „niskiego” Grudziński zdołał połączyć dwa plany: fizjologii i duchowości.
Kompozycja „Innego świata” została w pełni podporządkowana przekonaniu autora, że dla człowieka, niezależnie od sytuacji, w jakiej się znalazł, ważne są takie wartości, jak wolność, godność i wrażliwość na ludzką krzywdę, którym należy dochować wierności za wszelką cenę. Losy bohaterów umożliwiają mu analizę psychologiczną zachowań ludzi w nieludzkich warunkach, a jednocześnie poprzez ich opis Grudziński zdołał wyrazić własne przekonania o sensie egzystencji człowieka.
Autor: