klp.plwspółczesna literatura narracyjna o charakterze dokumentarnym, obejmująca gatunki z pogranicza literatury i dziennikarstwa. Składają się na nią także dzieła, które tworzone były bez specjalnego zamiaru literackiego, swoista literackość stanowi w nich wartość naddaną, by wymienić zapisy dokumentarne w formie dziennika, mającego utrwalać wydarzenia, plotki, obiegowe opinie, zbiory listów, które – zwykle po dokonaniu odpowiedniego wyboru – ułożyły się w całość o wyrazistych konturach, tak, że przypominają powieść, najróżniejszego typu relacje z doniosłych wydarzeń.
Z kolei literatura piękna to
dział piśmiennictwa obejmujący utwory, w których dominuje funkcja estetyczna, w przeciwieństwie do typów wypowiedzi o charakterze informacyjnym, dydaktycznym, naukowym, publicystycznym. „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego łączy w sobie cechy zarówno literatury faktu, jak i literatury pięknej.
Do literatury faktu utwór przybliża podjęta, ówcześnie aktualna, problematyka polityczna, socjologiczna i psychologiczna. Autor opisuje wydarzenia z okresu poprzedzającego wybuch II wojny światowej do roku 1942, aresztowania i sytuację polityczną w Rosji oraz życie w sowieckim obozie i jego wpływ na psychikę więźniów. „Inny świat” cechuje brak fikcji literackiej – fabuła dzieła oparta została na autentycznych wydarzeniach, a bohaterami są autentyczni ludzie – współtowarzysze pisarza z okresu pobytu w obozie w Jercewie.
Powieść ma formę pamiętnika – narracja prowadzona jest w pierwszej osobie, a narrator należy do świata przedstawionego, jest świadkiem bądź uczestnikiem zdarzeń, niekiedy przekazuje to, co zasłyszał od innych skazańców. Taki styl narracji jednocześnie ogranicza wiedzę narratora do tego, co sam przeżył i czego się dowiedział. Cechuje go także maksymalny obiektywizm, a emocje własne zostały przesunięte na dalszy plan lub całkowicie wyciszone. Kompozycja „Innego świata” podporządkowana została chronologii wydarzeń i biografii narratora, który relacjonuje głównie własne przeżycia i obserwacje.
Charakter literatury pięknej nadaje dziełu Herlinga-Grudzińskiego język – precyzyjny i metaforyczny, łączący w sobie cechy stylu „niskiego” i „wysokiego”. Dosadne słowa oraz elementy obozowego slangu służą do odzwierciedlenia brutalnej rzeczywistości.
Rzeczywistość uduchowioną oddają natomiast rozbudowane metafory, a także wyrażenia pełne patosu i elegancji. Styl języka narracji służy wyrażaniu doznań zmysłowych, emocji i refleksji narratora. Kompozycja utworu jest spięta klamrą, na którą składają się dwa spotkania Gustawa z tym samym człowiekiem: pierwsze – w więzieniu w Witebsku, następne – po trzech latach życia na wolności. Poszczególne rozdziały tworzą charakterystyczne mikronowelki – każdy skoncentrowany jest wokół jednego wydarzenia, które jednocześnie przybliża biografię przedstawianej postaci. Każdy rozdział posiada własną dramaturgię, z wyraźnie zaznaczonym punktem kulminacyjnym i pointą. Głównym elementem konstrukcyjnym fabuły „Innego świata” są wyraziste portrety bohaterów drugoplanowych, których dzieje przybliża narrator.
Dzieło Gustawa Herlinga-Grudzińskiego zostało uznane za najwybitniejsze osiągnięcie polskiej prozy XX wieku. Autor w mistrzowski sposób połączył w zwartą całość różne płaszczyzny postrzegania świata – psychologiczną, polityczną, socjologiczną, metafizyczną, filozoficzną i etyczną. Podjął również rozbudowaną problematykę moralną, w której na plan pierwszy wysuwa się postawa miłości do bliźniego. Natomiast ze względu na przestawione w utworze realia życia w sowieckim obozie pracy, „Inny świat” zaliczany jest do podstawowych dokumentów epoki i literatury faktu.
Autor: