klp.pl„Kamienie na szaniec” są opowieścią opartą na autentycznych wydarzeniach i opisującą wojenne losy prawdziwych ludzi. Aleksander Kamiński już od pierwszych dni okupacji Polski brał czynny udział w działalności konspiracyjnej. Był między innymi twórcą i komendantem organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, do której należeli również bohaterowie utworu. Wśród młodzieży szaroszeregowej był osobą popularną i cenioną – znano go jako autora poczytnych książek i publikacji, a Leszek Domański – „Zeus” był jego przyjacielem. Harcerze, znający powieść „Andrzej Małkowski”, pragnęli, aby powstała książka o ich działalności konspiracyjnej.
Naczelnik Szarych Szeregów, Florian Marciniak, zaproponował Kamińskiemu, by napisał utwór o warszawskich harcerzach. Zimą 1941 roku „Kamyk” zasiadł do pracy nad „Wielką grą”, która została uznana za książkę Szkół Bojowych, skupiających młodzież w wieku 16-18 lat. W roku następnym powstał „Przodownik”. Fabułę kolejnego dzieła o działalności Szarych Szeregów podyktowało Kamińskiemu życie znanych mu młodych ludzi i wydarzenia, jakie rozegrały się w marcu 1943 roku. W nocy z 22 na 23 marca tegoż roku gestapo aresztowało hufcowego Hufca Południe, Jana Bytnara – „Rudego”. Wieści o okrutnych torturach, jakich doznawał „Rudy” podczas przesłuchań, ostatecznie wpłynęły na decyzję przyjaciół o odbiciu go z rąk Niemców. Akcja przeprowadzona została 26 marca, pod dowództwem Stanisława Broniewskiego. Pod Arsenałem harcerze zaatakowali niemiecką więźniarkę i uwolnili Janka oraz 25 innych więźniów, przewożonych z alei Szucha do więzienia na Pawiaku. Stan „Rudego” okazał się jednak beznadziejny. Podczas akcji ranny został Aleksy Dawidowski – „Alek”. Obaj zmarli tego samego dnia – 30 marca 1943 roku.
Wydarzenia te przyczyniły się bezpośrednio do powstania „Kamieni na szaniec”. Aleksander Kamiński wykorzystał własne doświadczenia, relacje uczestników akcji pod Arsenałem, przyjaciół „Alka” i „Rudego”, między innymi Barbary Sapińskiej – narzeczonej Dawidowskiego oraz Stanisława Broniewskiego „Orszy”. Źródłem informacji o ostatnich godzinach życia Janka Bytnara stał się pamiętnik najbliższego przyjaciela „Rudego”, Tadeusza Zawadzkiego – „Zośki”, który spisał swe wspomnienia w kilkanaście dni po tragicznych wypadkach.
Do pracy nad książką przystąpił Kamiński w maju 1943 roku, podczas pobytu u żony, przebywającej w Piastowie. Pisarz, poruszony śmiercią młodych i niezwykle wartościowych mężczyzn, poprosił, aby żona ręcznie spisywała jego myśli. W ciągu dwóch dni powstał rękopis „Kamieni na szaniec”, który „Kamyk” przewiózł następnie do Warszawy. Pierwsze wydanie książki ukazało się w lipcu 1943 roku, w nakładzie 2000 egzemplarzy, z podtytułem: „Opowiadanie o Wojtku i Czarnym”. Jako autor figurował Juliusz Górecki, a wydawcą było fikcyjne wydawnictwo KOPR. W rzeczywistości „Kamienie na szaniec” zostały wydane przez Tajne Zakłady Wydawnictw Wojskowych. Ta pierwsza wersja liczyła 68 stron, a akcja kończyła się śmiercią „Rudego”. Ze względów konspiracyjnych Kamiński posłużył się fikcyjnymi pseudonimami. „Rudy” nosił przezwisko „Czarny”, „Zośka” – „Staśka”, a „Alek” – „Wojtek”. W podobny sposób zaszyfrowani zostali pozostali bohaterowie.
W czerwcu 1944 roku „Kamienie na szaniec” zapisane zostały na mikrofilmie i dostarczone do Anglii. Równocześnie Stanisław Broniewski poprosił listownie Komitet Naczelnego Harcerstwa o przetłumaczenie i wydanie utworu w Anglii.
Po śmierci Tadeusza Zawadzkiego „Zośki” Aleksander Kamiński dołączył do utworu dwa kolejne rozdziały: „Celestynów” i „Wielka gra”. Książkę, liczącą 110 stron, wydał w czerwcu 1944 roku Podziemny Dom Wydawniczy M.K. i S-ka.
Trzecie wydanie „Kamieni na szaniec” ukazało się już po zakończeniu II wojny światowej – w roku 1946 i było ocenzurowane. W tej edycji prawie wszyscy bohaterowie, z wyjątkiem „Alka” i „Rudego”, występowali pod autentycznymi nazwiskami i pseudonimami konspiracyjnymi. Od roku 1946 do 1956 książka zniknęła z półek księgarni, a nazwisko autora stało się zakazane. W latach 50-tych „Kamienie na szaniec” zostały ostro zaatakowane przez krytykę, która zarzucała utworowi Kamińskiego słabość ideologiczną i nadmierne idealizowanie bohaterów. W roku 1958 ukazało się wydanie szóste dzieła, rozszerzone o opis wydarzeń po zakończeniu akcji wysadzenia mostu pod Czarnocinem.
Aleksander Kamiński połowę honorarium ze wszystkich wydań „Kamieni na szaniec” przekazywał na pokrycie kosztów utrzymania kwatery Batalionu Zośka na Powązkach, gdzie znajdują się mogiły wszystkich bohaterów opowieści. Książka, wielokrotnie wznawiana, cieszy się niesłabnącą popularnością i pozyskuje rzesze nowych czytelników.
Autor: