Powieść Aleksandra Kamińskiego: „Kamienie na szaniec” opisuje wydarzenia, rozgrywające się w latach II wojny światowej, ukazując nie tylko rzeczywistość okupowanej Warszawy, ale również obraz Polaków – przede wszystkim mieszkańców Warszawy oraz Niemców, wyłaniający się pośrednio z toku narracji.
Niemiecka agresja na Polskę w dniu 1 września 1939 roku była dla narodu polskiego zaskoczeniem i spowodowała katastrofę psychiczną Polaków. Przed wybuchem wojny polska propaganda zapewniała naród o jego potędze i zwycięstwach, lekceważąc wroga i nie przygotowując obywateli na sytuację, z którą przyszło im się zmierzyć. Społeczeństwo polskie, administracja i wojsko nie było więc przygotowane do klęski. Po ataku na kraj rozpoczęła się ewaluacja ludności, a zwłaszcza mężczyzn, z miast, w której brali udział również bohaterowie powieści Kamińskiego. Przez kilka tygodni bezradnie obserwowali atak niemieckiej armii, miasta i wsie burzone przez zrzucane z nieprzyjacielskich samolotów bomby, przerażonych ludzi, uciekających przed Niemcami. Po kilkunastu dniach bohaterskiej obrony, ogłoszono kapitulację Warszawy, co umożliwiło powrót do zniszczonego działaniami wojennymi miasta.
W tych niezwykle trudnych latach Polacy starali się wieść w miarę normalne życie. Ograniczone kartkami racje żywnościowe, brak podstawowych produktów, zmuszał ich do nielegalnego handlu i imania się każdej pracy, która umożliwiała przeżycie im i ich najbliższym. Żyli w nieustannym strachu, w mieście nieustannie patrolowanym przez niemieckie oddziały i gestapo. Niemcy postanowili całkowicie wyniszczyć polską inteligencję, działaczy społecznych i politycznych. O każdej porze dnia i nocy gestapo przeprowadzało aresztowania i rewizje. Wyjście na ulice wiązało się z ryzykiem, ponieważ okupant organizował łapanki i masowo wywoził ludzi do obozów koncentracyjnych. Polacy jednak nie poddawali się. Dość szybko rozpoczęły działalność polskie organizacje podziemne, przeprowadzające rozmaite akcje, mające na celu szkodzenie wrogowi i podtrzymujące nadzieje narodowowyzwoleńcze. Jesienią i zimą 1939-1940 roku społeczeństwo polskie szukało nowych dróg walki z okupantem. Młodzieżowa organizacja PLAN powielała i kolportowała numery „Polski Ludowej”, prowadziła propagandę uliczną. Swą działalność rozpoczął Wawer, przeprowadzając szereg akcji Małego Sabotażu, uderzających bezpośrednio w niemiecką propagandę. W roku 1942 rozpoczęto czynne działania dywersyjne, mające na celu osłabienie armii wroga.
Lata okupacji wykazały, że Polacy potrafią walczyć o wolność swej ojczyzny, że nie zapominają o patriotyzmie i nie zatracają poczucia narodowej tożsamości. Aleksander Kamiński przybliża przede wszystkim środowisko warszawskich harcerzy – ludzi młodych, dorastających w wolnej Polsce, którzy ryzykując swoim życiem podejmują otwartą walkę z okupantem. Są odważni, honorowi, bohaterscy. Myślą o przyszłości narodu i dniach, kiedy trzeba będzie na nowo odbudowywać kraj. Czują się odpowiedzialnymi za Polskę, dlatego też kształcą się na tajnych kompletach. Są nieugięci i wytrwali w realizacji powierzonych sobie zadań sabotażowych i dywersyjnych. Za swoją ojczyznę wielu z nich oddaje życie, choć i wśród Polaków zdarzali się tacy, którzy współpracowali z wrogiem, jak warszawscy fotografowie czy też Paprocki, przeciw którym Mały Sabotaż organizował rozmaite akcje.
Niemcy ukazani zostali jako okupanci, pragnący za wszelką cenę zniszczyć poczucie tożsamości narodowej Polaków. W tym celu organizowali rozmaite akcje propagandowe, rozpowszechniające informacje o zwycięstwach armii hitlerowskiej. Swoimi działaniami starali się unicestwić ducha narodu polskiego, przeprowadzając łapanki, aresztowania i wykonując wyroki śmierci na tych, którzy stanowili dla nich zagrożenie. Wykazywali się bezwzględnością, okrucieństwem i bestialstwem. Nieustannie podkreślali swoją uprzywilejowaną pozycję, czego przykładem jest otwarcie sieci sklepów wędliniarskich, w których zakupy mogli robić wyłącznie obywatele niemieccy. Kamiński ukazał ich jako agresorów, przekonanych o swej potędze i wyższości. Agresorów, którzy zawłaszczyli sobie nie tylko polską ziemię, polskie miasta, ale także dążą do osiągnięcia pełni władzy nad narodem polskim.
Aleksander Kamiński w „Kamieniach na szaniec” przedstawił obraz dwóch walczących ze sobą narodów – pokonanych Polaków, którzy z czasem rozpoczynają żmudną walkę z okupantem i Niemców, którzy podbity naród traktują przedmiotowo i zmierzają do całkowitego wyniszczenia poczucia polskości.