klp.pl„Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego w sposób interesujący i zarazem wartki ukazują losy trójki głównych bohaterów w czasach II wojny światowej i okupacji Polski. Można wyróżnić kilka charakterystycznych cech stylu pisarskiego autora, który sprawił, że książka nadal cieszy się ogromną popularnością i zdobywa nowe rzesze czytelników w pokoleniu, które wiedzę o wojnie zdobyło głównie dzięki podręcznikom historii.
Pierwszym wyróżnikiem „Kamieni na szaniec” jest konstrukcja narratora. W toku opowiadania można odnaleźć dwóch narratorów. Pierwszy z nich używa formy gramatycznej „my” i należy do środowiska Szarych Szeregów. Podobnie jak bohaterowie utworu, uczestniczy w wydarzeniach, o których opowiada i jest elementem świata przedstawionego. Nie zachowuje wobec swoich relacji dystansu i jest prawie niewidoczny. Drugi narrator jest świadkiem wydarzeń, które relacjonuje i ma do nich pewien dystans, który uwidacznia się w komentarzach. Dodatkowo zaznacza swoją obecność, oceniając opisywane sytuacje i załączając komentarze, które nie dotyczą rzeczywistości literackiej. Jego wypowiedzi, wyraźnie wyróżniające się patetycznością, kontrastują z językiem „Kamieni na szaniec”. Narrator utworu swobodnie przechodzi od jednej informacji do drugiej, zbliżając się w toku narracji do języka mówionego. Z takiego typu narracji wyłania się najpierw bogate tło opowieści, z którego dopiero później na plan pierwszy wysuwają się postaci bohaterów i zdarzenia. Fabuła nabiera cech wspomnień, które czasami wyróżniają się lapidarnością, a czasami nabierają cech rozciągłości opowiadania. Narrator dokonuje prezentacji bohaterów na tle zbiorowości, łącząc charakterystykę socjologiczną z psychologiczną. Najpierw przedstawia ich środowisko: szkołę, dom rodzinny, drużynę harcerską, a następnie przystępuje do opisu zewnętrznego oraz ukazania charakterów. Bohaterowie książki Aleksandra Kamińskiego zostali ukazani bezpośrednio – poprzez relacje narratora oraz pośrednio – poprzez ukazanie ich w działaniu. Istotnym elementem prezentacji postaci są dyskusje, które przedstawiają ich postrzeganie świata zewnętrznego i różnych spraw, a także umożliwiają pełniejsze zrozumienie ich postępowania.
Wartką akcję, pełną niespodziewanych zwrotów akcji, Kamiński stworzył dzięki wykorzystaniu elementów ryzyka, przygody i niebezpieczeństwa. Bohaterowie podejmują walkę z przeciwnikiem, który jest mądry, okrutny i pozbawiony skrupułów. Pisarz mistrzowsko stopniuje emocje i napięcie, zmierzając do punktu kulminacyjnego, jakim jest akcja pod Arsenałem i odbicie Janka Bytnara z rąk Niemców. To operowanie napięciem uwidacznia się najpełniej w przygotowaniach do akcji – w momencie, kiedy rozstawieni na ulicy harcerze, czekają na znak do rozpoczęcia, lecz nie napływa rozkaz od władz Szarych Szeregów. Dynamikę narracji wzmacnia operowanie tokiem opowiadania – Kamiński czasami ogranicza się do przekazania krótkich, zwartych informacji, a kiedy indziej posługuje się drobiazgowym opisem.
Cechą charakterystyczną narracji „Kamieni na szaniec” jest także operowanie czasem – autor umiejętnie i płynnie przechodzi z czasu przeszłego w teraźniejszy, co wywołuje odpowiedni nastrój i pogłębia ekspresję opisywanych scen. Zakończenie utworu utrzymane zostało z czasie teraźniejszym, co służy podkreśleniu, że pomimo, iż główni bohaterowie dzieła polegli na polu walki o wolność ojczyzny, to przecież walka nie zakończyła się, gdyż ich miejsce zajęli inni młodzi ludzie.
W tok opowieści o Alku, Rudym i Zośce zostały wplecione fragmenty pamiętnika Tadeusza Zawadzkiego, które wyodrębnione zostały cudzysłowem. Aleksander Kamiński posłużył się również licznymi aforyzmami, które podsumowują zwięźle wszystko, co działo się wcześniej oraz przekazują pewną prawdę moralną.
Specyficzna dla „Kamieni na szaniec” jest swoista troska o czytelnika, do którego kilkakrotnie autor zwraca się bezpośrednio, pisząc słowo „czytelnik” dużą literą. W dzieło zostały wpisane dwie kategorie czytelników. Pierwszą kategorię stanowi pokolenie współczesne pisarzowi, a także rodzina i przyjaciele głównych bohaterów. Pokolenie to znało realia opisywanej w utworze rzeczywistości, było uczestnikami II wojny światowej. To właśnie do tej kategorii czytelników skierowane są zwroty bezpośrednie. Innym rodzajem czytelników stały się pokolenia następne, nie znające z własnych przeżyć wydarzeń, związanych z okupacją. Dla nich dzieło Kamińskiego jest opowieścią o czasach minionych i do pełnego zrozumienia potrzebują wyjaśnienia pewnych kwestii. Autor „Kamieni na szaniec” do tej kategorii czytelników skierował „Uwagi”, zamieszczone poza fabułą historii.
Aleksander Kamiński, dzięki omówionym powyżej technikom pisarskim, stworzył ciekawą opowieść o losach trójki bohaterów, którzy podjęli walkę z okupantem i zapłacili za nią własnym życiem. Dzięki temu książka stała się epitafium dla Alka, Rudego i Zośki, a także pamiątką dla tych, którzy ich opłakiwali i pamiętali o ich bohaterskich czynach. Dla współczesnego czytelnika jest to opowieść o odwadze młodych ludzi, którzy w tamtych ciężkich dniach okupacji, potrafili z podniesionym czołem stanąć do walki z najeźdźcą, a jednocześnie cenili takie wartości, jak: przyjaźń, miłość, honor i ojczyzna.
Autor: