klp.plKryptonimem „Szare Szeregi” określano w latach 1939-1944 Związek Harcerstwa Polskiego, który w latach okupacji niemieckiej dołączył do organizacji podziemnych. Nazwa ta wywodziła się od akcji, przeprowadzonej przez poznańskich harcerzy, którzy ulotki o przymusowym wysiedlaniu Polaków do Generalnej Guberni, skierowane do niemieckich rodzin, podpisywali inicjałami SS. Skrót, rozwinięty przez harcmistrza Józefa Wizę i harcmistrza Romana Łuczywko, przyjął się najpierw w Poznaniu, a od roku 1940 obowiązywał dla całej organizacji.
Szare Szeregi zostały utworzone na zjeździe Naczelnej Rady Harcerskiej w dniu 27 września 1939 roku. Pierwszym dowódcą organizacji został Florian Marciniak, a po jego aresztowaniu funkcję tę przejął Stanisław Broniewski „Orsza”. Po upadku powstania warszawskiego naczelnym dowódcą został Leon Marszałek, który kierował „Szarymi Szeregami” aż do chwili rozwiązania w dniu 18 stycznia 1945 roku. Organizacja współpracowała z Delegaturą Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj oraz Komendą Główną Armii Krajowej. W swej strukturze zachowała przedwojenny podział ZHP, lecz poszczególne oddziały występowały pod kryptonimami: chorągwie jako ule, hufce – roje, drużyny – rodziny, a zastępy – pszczoły. Na czele stał Naczelnik z Główną Kwaterą, określaną mianem Pasieki.
Początkowo do Szarych Szeregów mogła należeć młodzież powyżej siedemnastego roku życia. Jednak ze względu na duże zainteresowanie i konieczność zaopiekowania się młodszymi, organizacja została podzielona na trzy grupy wiekowe: „Zawiszę”, „Bojowe Szkoły” i „Grupy Szturmowe”. Do „Zawiszy” należeli najmłodsi chłopcy w wieku 12 – 14 lat, którzy nie brali bezpośredniego udziału w walce, przygotowując się do pełnienia służby pomocniczej. Przede wszystkim byli szkoleni w zakresie łączności i ratownictwa. Do ich obowiązków należało również uczęszczanie na tajne komplety, które miały na celu przygotowanie ich do odbudowy Polski po zakończeniu wojny. „Bojowe Szkoły” zrzeszały w swych szeregach młodzież w wieku 15 – 17 lat. Harcerze z „BS” kierowani byli do służby w małym sabotażu, gdzie przeprowadzali akcje propagandowe skierowane do ludności polskiej. Chłopcy odbywali szkolenia wojskowe, a po ukończeniu siedemnastego roku życia otrzymywali przydział do jednostek Armii Krajowej. Z kolei do „Grup Szturmowych” przechodzili chłopcy powyżej siedemnastego roku życia. „GS” podporządkowane były Kierownictwu Dywersji Armii Krajowej („Kedywowi”) i pełniły służbę zbrojną w dywersji. Harcerze uczestniczyli w licznych akcjach zbrojnych, a czasami walczyli w oddziałach partyzanckich. Przechodzili także szkolenia w szkołach podchorążych oraz szkolenia na niższych dowódców. Chłopcy z „Grup Szturmowych” kończyli naukę szkolną i uczęszczali na tajne studia wyższe, a także organizowali kółka samokształceniowe.
W ramach Związku Harcerstwa Polskiego, Szare Szeregi działały do roku 1943. Do najsłynniejszych akcji, w których uczestniczyli członkowie „Grup Szturmowych” między innymi należały:
- Akcja Wieniec II przeprowadzona w noc sylwestrową 1942/1943, której celem było wysadzenie torów kolejowych pod Kraśnikiem;
- Uwolnienie więźniów z transportu pod Celestynowem w nocy z 19 na 20 maja 1943 roku;
- Akcja pod Arsenałem, która odbyła się 26 marca 1943 roku.
Po akcji na posterunek żandarmerii we wsi Sieczychy, podczas której zginął pierwszy dowódca „Grup Szturmowych” w Warszawie, Tadeusz Zawadzki „Zośka”, Szare Szeregi zostały zreorganizowane na kształt struktury wojskowej. Z warszawskich „GS” utworzono trzy kompanie – dwie z nich utworzyły batalion Zośka, a trzecia została skierowana do walki z gestapo.
Batalion Zośka został powołany do życia 1 września 1943 roku. Z czasem w jego skład weszły trzy kompanie: I kompania Maciek, II kompania Rudy, dowodzona przez Andrzeja „Morro” (złożona z plutonów: Sad, Alek i Felek) oraz od marca 1944 roku III kompania, na czele której stanął „Czarny Jaś”. Dowódcą batalionu został porucznik Ryszard Białous „Jerzy”. Z najbardziej znanych akcji Zośki należy wymienić:
- Akcję wilanowską, przeprowadzoną w nocy z 26 na 27 września 1943 roku. Członkowie batalionu zaatakowali budynek żandarmerii i grupę niemieckich lotników, zakwaterowanych w pałacu wilanowskim. Akcja miała na celu uniemożliwienie ataku na wojska polskie, które w tym samym czasie przeprowadzały akcję represyjno-odwetową.
- Akcję „JULA”, przeprowadzoną w nocy z 5 na 6 kwietnia 1944 roku, której celem było wysadzenie mostu kolejowego pod stacją Tryńcza oraz przepustu kolejowego w pobliżu stacji Rogoźno.
- Operację „Burza”, polegającą na uwolnieniu piętnastu więźniów Pawiaka, którzy przebywali w szpitalu Jana Bożego. Akcja została przeprowadzona 29 czerwca 1944 roku.
Trzecia kompania warszawskich „Grup Szturmowych” podjęła walkę z gestapo i działała pod kryptonimem „Agat”. Jej dowódcą został Adam Borys „Pług”. Głównym zadaniem „Agatu” była akcja likwidacyjna, wymierzona w gestapowców i funkcjonariuszy Pawiaka. Po aresztowaniu jednego z członków kompanii – „Niemira”, „Agat” ze względów bezpieczeństwa zmienił nazwę na „Pegaz 81”. Kompania szczególnie wsławiła się akcją zabicia kata Warszawy, Franza Kutschera, która została przeprowadzona w dniu 1 lutego 1944 roku. Wiosną tegoż roku „Pegaz” został przemianowany na batalion powietrzno-desantowy i przyjął kryptonim „Parasol 53”. „Parasol 53” zajmował się również pozyskiwaniem broni, samochodów do akcji oraz podrabianiem dokumentów i kenkart.
Bataliony Zośka i Parasol 53 brały czynny udział w walkach powstania warszawskiego. W dniu 1 sierpnia 1944 roku oddziały Zośki i Parasolu zajęły stanowiska na Woli jako zgrupowanie Radosława. Miały za zadanie osłonę znajdującej się tam Komendy Głównej Armii Krajowej. Od 2 do 11 sierpnia oddział bronił się na Woli, odpierając ataki ze strony niemieckiej dywizji spadochronowo-pancernej „Hermann Gring”. 11 sierpnia wycofały się na Starówkę, a Parasol przedostał się w rejon Pałacu Krasińskich. W nocy 9 września powstańcy przedarli się na Górny Czerniaków, gdzie walczyli do 19 września, a następnie kanałami wycofali się na Mokotów.
Po podpisaniu aktu kapitulacji Warszawskiego Korpusu Armii Krajowej (2 października 1944 roku) podpułkownik „Radosław” nie wydał swoim żołnierzom rozkazu poddania się, pozostawiając to ich własnej decyzji. Część powstańców poszła do niewoli, pozostali opuścili Warszawę wraz z ludnością cywilną i zaczęli działać w konspiracji. W dniu 18 stycznia 1945 roku Szare Szeregi zostały ostatecznie rozwiązane.
Autor: