Mój Ty Nikt, czyli sprawa o zaimkach

Ja, każdy, jej, żaden, jakoś – chociaż pozornie te wyrazy do siebie nie pasują, to w rzeczywistości wszystkie należą do wspólnej grupy zwanej zaimkami. Tak, nawet tak krótkie słowa stanowią odrębną część mowy. A ze względu na to, że są tak zróżnicowane, językoznawcy podzielili je na kilka mniejszych części. Mamy nadzieję, że dzięki naszej pomocy lepiej uda Ci się je zrozumieć!

Czym jest zaimek?

Chociaż na początku może się to wydawać skomplikowane, to tak naprawdę zaimki są szalenie logiczne.

Spójrz na ulubiony zaimek egoistów, czyli wyraz ja. Ja jest zaimkiem rzeczownym, ponieważ zastępuje w zdaniu rzeczownik. Jest również zaimkiem osobowym, gdyż wskazuje osobę.

Inny przykład? Zaimek jakoś, który występuje np. w zdaniu: Jakoś to będzie. Zauważ, że słowo jakoś odpowiada na pytanie jak?, czyli pełni funkcję przysłówka. Jest więc zaimkiem przysłownym. Tak samo, jak wyrazy dobrze, źle, wspaniale czy dziwnie.

Z zaimkami nie jest jednak aż tak prosto. Językoznawcy stworzyli bowiem kilka podziałów zaimków, w zależności od różnych kryteriów. My omówimy sobie dwa podstawowe podziały, czyli podział ze względu na funkcje, jakie pełnią w zdaniu oraz ze względu na sposób ich odmiany.

Podział zaimków ze względu na funkcję

Podstawowy podział zaimków zakłada, że każdy z nich może pełnić zupełnie inne funkcje w zdaniu. Nie przedłużając, zobacz, jakie wyróżniamy tutaj rodzaje zaimków:

• zaimki osobowe
• zaimki zwrotne
• zaimki dzierżawcze
• zaimki wskazujące
• zaimki pytające
• zaimki względne
• zaimki nieokreślone
• zaimki przeczące
• zaimki upowszechniające

Wiemy, że to może brzmieć dla Ciebie, jak czarna magia, więc pozwól, że omówimy sobie każdy z nich na przykładach.

Zaimki osobowe

Zaimek osobowy to najprostszy rodzaj zaimków. Pozwala on wskazać nam na osobę lub rzecz. Wyraża się go za pomocą wyrazów: ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one.

Przykłady zdań z zaimkami osobowymi

Ja nie wiem, ile on ma lat.
Wy poszliście do domu, a Kamil został tu sam.
One nie wiedzą, z kim zadzierają.

Zaimki zwrotne

Zaimki zwrotne pozwalają mówiącemu wskazać na samego siebie. Wyraża się je za pomocą słów: się, sobie, siebie.

Przykłady zdań z zaimkami zwrotnymi

Pozwolę sobie skorzystać z kuchni.
Nie mam do siebie żalu.
Przebrałam się w strój kąpielowy.

Zaimki dzierżawcze

Zaimki dzierżawcze pozwalają nam wyrazić własność przynależność danej rzeczy lub przedmiotu. Przykładami zaimków dzierżawczych są słowa: mój, moja, moje, twój, twoja, twoje, jej, jego, nasz, nasza, nasze, wasz, wasza, wasze, ich.

Przykłady zdań z zaimkami dzierżawczymi

Mój pies wabi się Reksio.
Jak tam wasze nastroje przed walką?
Jego dziewczyna jest dziwna.

Zaimki wskazujące

Zaimki wskazujące pozwalają nam wskazać osobę lub przedmiot bez ich konkretnego nazywania. Służą nam do tego takie zaimki, jak: ten, to, ta, tamto, tamten, tam, tu, ów, tędy, ci, tamci, owi, sam.

Przykłady zdań z zaimkami wskazującymi

To jest straszne.
Tam poszedł!
Tu nikogo nie ma.

Zaimki pytające

Zaimki pytające pozwalają na sformułowanie pytania, dotyczącego przynależności, czasu, przyczyny, osób, przedmiotów, jakości czy miejsca. Używa się do tego słów: kto? co? jaki? który? gdzie? kiedy? jak? komu? czemu? kogo?

Przykłady zdań z zaimkami pytającymi

Kto widział mamę?
Jak gotujesz rosół?
Czemu mam zły humor?

Zaimki względne

Zaimki względne służą do łączenia zdania nadrzędnego ze zdaniem podrzędnym. Podobnie jak w przypadku zaimków pytających, wyrażamy je za pomocą słów kto, co i komu, ale nie stawiamy na końcu znaku zapytania.

Przykłady zdań z zaimkami względnymi

Oddam ten deser komuś, komu spadł cukier.
Nie wiem, co ci odbiło.
Mam pomysł, kto na pewno rozwiąże tę zagadkę.

Zaimki nieokreślone

Zaimki nieokreślone to takie, które pozwalają nam opowiedzieć o osobie, zdarzeniu, czasie czy miejscu, ale bez podawania konkretnych danych, gdyż są nieznane lub nieistotne. Wyrażamy je za pomocą słów: ktoś, coś, jakiś, gdzieś, kiedyś, cokolwiek.

Przykłady zdań z zaimkami nieokreślonymi

Ktoś ukradł mi kanapkę.
Jakiś facet o ciebie pytał.
Mam tę sprawę gdzieś.

Zaimki przeczące

Zaimki przeczące pozwalają nam wyrazić zaprzeczenie w zdaniu. Przykładami zaimków przeczących są: nikt, żaden, nigdy, nigdzie.

Przykłady zdań z zaimkami przeczącymi

Nikt nigdy nie powiedział mi, że jestem ładna.
Nigdzie nie widzę moich butów!
Żaden człowiek nie jest zdolny do takich czynów.

Zaimki upowszechniające

Zaimki upowszechniające pozwalają nam wyrażać ogół – zarówno osób (wszyscy), miejsc (wszędzie), jak i czasu (zawsze).

Przykłady zdań z zaimkami przeczącymi

Wszyscy mają Mambę, mam i ja!
Zawsze jest pora na lody Koral.
Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej.

Podział zaimków ze względu na sposób odmiany

Niezależnie od pełnionych funkcji, zaimki można podzielić również ze względu na sposób ich odmiany. Niektóre bowiem będą się odmieniać przez liczby, osoby, przypadki itp., a inne nie.

Przy każdym z omawianych za chwilę zaimków zauważysz jednak, że zaznaczyliśmy od razu, jakie mogą przyjmować funkcje w zdaniu.

Zrobiliśmy to, żebyś zrozumiał, jak te podziały przenikają się wzajemnie. Każdy zaimek zawsze będzie podlegał obu podziałom jednocześnie.

W języku polskim możemy wyróżnić:
Zaimki odmienne

• rzeczowne
• przymiotne
• liczebne

Zaimki nieodmienne

• przysłowne

Zaimki odmienne

Jak wskazuje sama nazwa, zaimki odmienne odmieniają się przez liczby, osoby, przypadki i tak dalej (czyli tak samo, jak odpowiadające im rzeczowniki, przymiotniki lub liczebniki). Pozwól, że omówimy sobie krótko każdy z rodzajów zaimków odmiennych.

Zaimki rzeczowne

Zaimki rzeczowne przejmują rolę rzeczownika. Odpowiadają na pytania:
Kto? Co?

W ramach zaimków rzeczownych mieszczą się zaimki, pełniące funkcje:

• zaimków osobowych (ja, ty, my, on)
• zaimków wskazujących (ten, tamten, ta, np. to ta!)
• zaimków zwrotnych (się, siebie, sobie)
• zaimków pytających (kto, co, np. Kto to napisał?)
• zaimków względnych (kto, co, np. Zaprosiłem tego, kto chciał przyjść)
• zaimków przeczących (nic, nikt)
• zaimków nieokreślonych (ktoś, coś)

Zaimki przymiotne

Zaimki przymiotne przejmują funkcję przymiotnika. Odpowiadają na pytania: Jaki? Jaka? Jakie? Który? Która? Które? Czyj? Czyja? Czyje?

W ramach zaimków przymiotnych mieszczą się zaimki, pełniące funkcje:
zaimków wskazujących (ten, tamten, tamta, np. Ten człowiek chyba nie widzi)

• zaimków pytających (jaki, który, czyj)
• zaimków nieokreślonych (któryś, jakiś, pewien)
• zaimków dzierżawczych (mój, twój, jego, ich)
• zaimków względnych (który, czyj, jaki)
• zaimków przeczących (żaden, niczyj)
• zaimków upowszechniających (każdy)

Zaimki liczebne

Zaimki rzeczowne przejmują funkcję liczebnika. Odpowiadają na pytania:
Ile? Który z kolei?

W ramach zaimków liczebnych mieszczą się zaimki, pełniące funkcje:

• zaimków wskazujących (każdy, tyle)
• zaimków nieokreślonych (ileś, ile, kilka, nikt)
• zaimków pytających (ile, ilu)
• zaimków przeczących (żaden)

Zaimki nieodmienne, czyli przysłowne

Tak naprawdę istnieje tylko jeden rodzaj zaimków nieodmiennych. Są to zaimki przysłowne, które zastępują w zdaniu przysłówek. Odpowiadają na pytania: Jak? Gdzie? Kiedy?

W ramach zaimków przysłownych mieszczą się zaimki, pełniące funkcje:

• zaimków wskazujących (tam, stamtąd, tutaj)
• zaimków pytających (jak, gdzie, kiedy, np. Jak to zrobiłeś?)
• zaimków względnych (jak, gdzie, kiedy, np. Lubię, kiedy świeci słońce)
• zaimków przeczących (nigdy, nigdzie, znikąd)
• zaimków nieokreślonych (jakoś, jakkolwiek, kiedyś)
• zaimków upowszechniających (zawsze, wszędzie)

  Dowiedz się więcej