Wykrzyknik, czyli wyraź swoje emocje!

Język polski daje nam wiele narzędzi, dzięki którym możemy wyrazić emocje. Jednym z nich jest… wykrzyknik. Jednak tak samo jak zróżnicowane są nasze emocje, tak samo zróżnicowane są wykrzykniki. Ich mnogość pozwala nam dopasować jego rodzaj do doświadczanych wrażeń. Możemy wyróżnić aż trzy podziały wykrzykników, z czego każdy ma swój unikalny cel. W tym artykule zawarliśmy wszystko, co powinieneś wiedzieć o wykrzykniku!

Wykrzyknik – informacje podstawowe

Wykrzyknik to nieodmienna i przede wszystkim samodzielna część mowy (nie mylić z częścią zdania!). Nie łączy się z innymi wyrazami, nie wchodzi w żadne związki i nie tworzy żadnych wyrażeń. Jest na tyle wymowny, że bez niczyjej pomocy stanowi samodzielną wypowiedź. Taka z niego Zosia Samosia.

Uporządkujmy sobie podstawowe funkcje, jakie pełni wykrzyknik:

• służy do wyrażania stanów emocjonalnych, przeżyć i doświadczeń
• służy do wyrażenia stanu woli (życzeń, rozkazów, poleceń)
• wspiera w opowiadaniu o otaczającym świecie (np. wyrażanie dźwięków otaczającego świata lub opowiadanie o zjawiskach, które zachodzą, a wiążą się z dźwiękami)

Przez to, że wykrzyknik jest tak bardzo samodzielny, mamy dwa podstawowe rodzaje podziałów: ze względu na ich pochodzenie oraz pełnioną funkcję. Językoznawcy wyróżnili wiele różnych rodzajów wykrzykników, aby ułatwić nam ich zrozumienie, a następnie analizowanie. Na początek wystarczy jednak znać te dwa podstawowe.

Podział wykrzykników ze względu na pochodzenie

Dzieląc wykrzykniki ze względu na pochodzenie, możemy wyróżnić:

• wykrzykniki wtórne
• wykrzykniki pochodne
• wykrzykniki właściwe

Żebyś lepiej je zrozumiał, omówmy każdy z nich na przykładach.

Wykrzykniki wtórne

Wykrzykniki wtórne to takie, których źródłem są formy wyrazowe lub całe zdania. Haczyk polega jednak na tym, że w toku użytkowania stały się wyłącznie znakami, wyrażającymi emocje mówiącego. Ze względu na swoje pochodzenie, ich funkcja wykrzyknikowa stała się wtórna:

• psiakrew
• cholera
• kurczę

Wykrzykniki pochodne

Wykrzykniki pochodne to takie, które pochodzą od przymiotników, rzeczowników i czasowników. Tutaj znów – pierwotne znaczenie tych słów uległo zatarciu, a dane przymiotniki, rzeczowniki czy czasowniki używamy dziś wyłącznie w wykrzyknikowym znaczeniu:

• precz
• wara
• biada
• amen
• alleluja
• bingo
• brawo
• ekstra
• dość

Wykrzykniki właściwe

W przeciwieństwie do swoich kolegów, wykrzykniki właściwe nie pochodzą ani od innych części mowy (jak wykrzykniki pochodne), ani od form wyrazowych i zdań (jak wykrzykniki wtórne), wykrzykniki właściwe od początku pełnią wyłącznie funkcję wykrzyknikową. Będą to na przykład:

• jupi
• fiu-fiu
• och,
• ble
• ojej
• olaboga

Podział wykrzykników ze względu na funkcję

Drugim podziałem wykrzykników jest ten ze względu na funkcję, jaką pełnią w zdaniu. Tutaj możemy wyróżnić:

• wykrzykniki wyrażające uczucia
• wykrzykniki wyrażające wolę
• wykrzykniki dźwiękonaśladowcze
• wykrzykniki apelatywne

Tak jak poprzednio, przejdźmy do ich omówienia.

Wykrzykniki wyrażające uczucia

Wykrzykniki wyrażające uczucia to wszystkie wyrazy, które pozwalają nam jednoznacznie wskazać, jakie emocje wyraża ich autor:

• Ach, jupi (radość)
• Och, ojej, olaboga (smutek)
• Fiu-fiu (podziw)
• Och, ojej (strach)
• Ała, ał, ojoj (ból)
• Fuj, ble (wstręt)

Wykrzykniki wyrażające wolę

Wykrzykniki wyrażające wolę… wyrażają wolę autora (rozkaz, przywołanie, powitanie i tak dalej). Spójrz od razu na przykłady:

• sio, kici kici, wiśta (wołanie zwierząt)
• gwałtu, dość, ejże (wezwania i ostrzeżenia)
• ćśś, pss, psst, hop (rozkazy)
• hej, halo, cześć (powitania)
• pa, baj, papa (pożegnania)
• jazda, hola, dawaj (ponaglenia)

Wykrzykniki dźwiękonaśladowcze

Wykrzykniki dźwiękonaśladowcze oddają słowami dźwięki otoczenia i same z siebie nie niosą żadnych emocji autora. Dzięki nim wypowiedź staje się jednak nieco barwniejsza:

• łup
• bęc
• ciach
• plask
• mlask

Wykrzykniki apelatywne

Na początku tego artykułu wspomnieliśmy o szczególnym rodzaju wykrzyknika, który może pełnić w zdaniu funkcję orzeczenia. Ten rodzaj wykrzykników to właśnie wykrzykniki apelatywne, które wchodzą w związki składniowe z innymi wyrazami. Wykrzykniki apelatywne mogą też występować samodzielnie:

• ahoj
• akurat
• hejże
• yhy
• no
• aha
• oho

Wyrażenia przyimkowe w charakterze wykrzykników

Chociaż wyrażenia przyimkowe to całkowicie odrębna grupa, niektóre z nich ze względu na przypisane znaczenie, przyjmują funkcję wykrzyknika.

Przykładem takiego wykrzyknika jest na przykład do diabła!, które używa się zazwyczaj do wyrażania rozczarowania, zrezygnowania lub złości. Inne przykłady wyrażeń przyimkowych jako wykrzykników:

• do licha
• matko i córko
• do diaska
• o kurczę

Wykrzykniki w postaci samogłosek

Ostatnim szczególnym typem wykrzykników są te w postaci pojedynczych samogłosek. Czasem jedna literka może wyrazić więcej niż tysiąc słów, a z jej intonacji i długości (występuje bowiem w wersji pojedynczej, jak i powielonej) jesteśmy w stanie wyczytać wiele emocji:

• o
• ooo
• a
• aaa
• y
• yy
• e
• ee
• eee

  Dowiedz się więcej