Powtórzenie – błąd, który czasem bywa… poprawny

Dobrze wiedzieć
Powtórzenie to figura retoryczna i środek stylistyczny, który polega na dwukrotnym lub kilkukrotnym pojawieniu się w obrębie jednej wypowiedzi tego samego wyrazu, zwrotu lub konstrukcji składniowej. /d]
Wciąż brzmi to dla Ciebie jak czarna magia?
Przeczytaj poniższy cytat utworu Erotyk Krzysztofa Kamila Baczyńskiego:
Jeden dzień — a na tęsknotę — wiek,
jeden gest — a już orkanów pochód,
jeden krok — a otoś tylko jest
w każdy czas — duch czekający w prochu.

Jak widzisz, już nawet sposób zapisu tego fragmentu wskazuje na to, że powtórzenie słowa jeden jest tutaj nieprzypadkowe. Jakie są zatem funkcje powtórzenia?

Powtórzenie może służyć różnym celom:

• podkreśleniu dynamiki tekstu;
• wzmocnieniu danego przekazu;
• pomocy w utrzymaniu rytmizacji;
• nadaniu tekstowi ekspresji.

Rodzaje powtórzeń

Powtórzenie może pojawiać się nieregularnie lub zajmować stałą, określoną pozycję (np. początek lub koniec wersu bądź strofy). Wszystko zależy tu od celu, jaki przyjął autor oraz rodzaju powtórzenia. W języku polskim został stworzony bowiem podział powtórzeń ze względu na ich umiejscowienie i charakter.
Oto główne rodzaje powtórzeń:

• epifora,
• anafora,
• refren,
• paralelizm.

Omówmy teraz krótko każdy z nich.

Epifora - definicja i przykład

Epifora jest to powtórzenie tego samego słowa lub grupy wyrazów na końcu wersów, zdań, strof lub innych części wypowiedzi literackiej. Możesz ją sobie wyobrazić jako pewną klamrę, która zamyka konkretne części tekstu. Potrzebujesz przykładu? Oto on:

Czesław Miłosz, Piosenka o końcu świata:
Tylko siwy staruszek, który byłby prorokiem,
Ale nie jest prorokiem, bo ma inne zajęcie,
Powiada przewiązując pomidory:
Innego końca świata nie będzie,
Innego końca świata nie będzie.

Dzięki wykorzystaniu epifory Ty jako czytelnik otrzymujesz dodatkowy (znaczeniowy lub kompozycyjny) podział czytanego tekstu.

Anafora - definicja i przykład

Chociaż anafora i epifora brzmią dosyć podobnie (przez co wielu osobom się mylą), to tak naprawdę są niemal swoimi przeciwieństwami. Anafora to bowiem powtórzenie występujące na początku wersu, strofy, zdania lub innej części tekstu. Wyobraź ją sobie jako klamrę, która otwiera daną część i pokazuje, że wszystkie fragmenty, w których się pojawia, należą do jednego obszaru (tematycznego lub znaczeniowego).

Spójrz tylko na poniższy fragment utworu Monolog dla Kasandry autorstwa Wisławy Szymborskiej:
To ja, Kasandra.
A to jest moje miasto pod popiołem,
A to jest moja laska i wstążki prorockie,
A to jest moja głowa pełna wątpliwości.

Zastosowanie anafory dodaje tekstowi dynamizmu i sprawia, że jest bardziej harmonijny.

Refren

Tutaj zapewne nieźle się zdziwiłeś, ale tak – refren to rodzaj powtórzenia! W końcu ta najbardziej wpadająca w ucho część piosenki zazwyczaj powtarza się, przeplatając kolejne zwrotki. Musisz jednak wiedzieć, że refren nie występuje wyłącznie w piosenkach (choć w utworach pieśniowych spotkasz go zdecydowanie najczęściej). Stosuje się go również w wierszach. Refren polega na cyklicznym powtarzaniu części lub całości wersu czy strofy.
Refren zastosowała chociażby Agnieszka Osiecka w wierszu Wyjechała Hanka:
A weź ty choć kłos na drogę,
a weź ty choć wiatr na drogę,
a weź ty choć pieśń na drogę,
bo na tej drodze głóg,
bo na tej drodze bruk.
A weź ty choć kłos na drogę,
a weź ty choć wiatr na drogę,
bo przy tych drogach maki,
bo na tych drogach znaki.

Jak zapewne już sam zauważyłeś, refren nadaje utworowi odpowiedniego rytmu.

Paralelizm - definicja przykład

Tutaj dobrze, abyś się skupił, bo paralelizm to szczególny rodzaj powtórzenia. Nie do końca polega on na powieleniu tych samych słów, zdań czy wyrażeń, ale na wprowadzeniu do wypowiedzi elementów, które są albo:

• podobnie zbudowane;
• odpowiadające sobie;
• podporządkowane takiemu samemu schematowi;
• równorzędne znaczeniowo;
• równorzędne konstrukcyjnie.

Tak, wiemy, że nie jest to od razu zrozumiałe. Wszystko powinno jednak się stać łatwiejsze, kiedy zrozumiesz, czym jest paralela.

W paralelizmie chodzi więc o wprowadzenie do tekstu elementów zbliżonych, podobnych – ale nie dokładnie takich samych. Spójrz tylko na poniższe przykłady z polskiej literatury:

Adam Mickiewicz, Liryki lozańskie:
Gęby za lud krzyczące sam lud w końcu znudzą.
I twarze lud bawiące na końcu lud znudzą

Piotr Skarga, Kazania sejmowe:
Wszystko w nim mamy, co mamy.
Gdy się z okrętem źle dzieje,
gdy dziur jego nie zatykamy,
gdy wody z niego nie wylewamy,
gdy się o zatrzymanie jego nie staramy,
gdy dla bezpieczności jego wszystkim,
co w domu jest nie pogardzamy:
zatonie i z nim my sami poginiemy.

Jan Andrzej Morsztyn Do trupa:
Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty — strzałą śmierci, ja — strzałą miłości,
Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości,
Ty jawne świece, ja mam płomień skryty,