Co to jest imiesłów? Definicja z przykładami

Imiesłów – definicja, informacje podstawowe

Imiesłów przymiotnikowy

Imiesłów przymiotnikowy powstał na bazie czasownika i jest formą gramatyczną, oznaczającą czynność lub stan, np.:

śpiewająca kobieta,
zabrudzony pędzel,
umyte szyby.

Odpowiada na pytania: Jaki? Jaka? Jakie?

Odmienia się dokładnie tak samo, jak przymiotnik, czyli przez:

• Liczby (pojedyncza i mnoga).
• Rodzaje (męski, żeński, nijaki, męskoosobowy, niemęskoosobowy).
• Przypadki (mianownik, dopełniacz, celownik itd.)

Jak jednak możesz zauważyć na powyższych przykładach, wymienione przez nas imiesłowy nieco się od siebie różnią. Śpiewająca kobieta wydaje się być długotrwałą czynnością, natomiast zabrudzony pędzel – czynnością wykonaną. W języku polskim możemy bowiem wyróżnić dwa rodzaje imiesłowów przymiotnikowych: czynny oraz bierny.

Imiesłów przymiotnikowy czynny

Imiesłów czynny dotyczy wykonawcy czynności w teraźniejszości. Jego podstawą jest czasownik niedokonany wyrażony w czasie teraźniejszym. Tak – wiemy, że w teorii nie brzmi to prosto. Już tłumaczymy, o co chodzi. Kluczowe jest tutaj słowo czynny, które sugeruje, że czynność trwa, trwała lub będzie trwała czynnie.

Imiesłów przymiotnikowy czynny tworzy się przez dodanie jednej z końcówek:

-ący
-ąca
-ące

Skąd masz wiedzieć, którą końcówkę wybrać? Robisz to bardzo naturalnie – intuicyjnie dobierasz końcówkę do rodzaju rzeczownika. Spójrz tylko na przykłady:

śpiewający chłopiec
śpiewająca dziewczynka
śpiewające dziecko

Warto tutaj przyjrzeć się jeszcze odmianie tego rodzaju imiesłowu przez przypadki.

Popatrz tylko na odmianę imiesłowu śpiewający w liczbie pojedynczej oraz mnogiej rodzaju męskiego:
Chłopiec/chłopcy:
Mianownik (Kto? Co?) śpiewający/śpiewający
Dopełniacz (Kogo? Czego?) śpiewającego/śpiewających
Celownik (Komu? Czemu?) śpiewającemu/śpiewającym
Biernik (Kogo? Co?) śpiewającego/śpiewających
Narzędnik (Kim? Czym?) śpiewającym/śpiewającymi
Miejscownik (O kim? O czym?) śpiewającym/śpiewających
Wołacz (o!) śpiewający/śpiewający

A tutaj odmiana imiesłowu śpiewająca w liczbie pojedynczej oraz mnogiej rodzaju żeńskiego:
Dziewczynka/dziewczynki:
Mianownik (Kto? Co?) śpiewająca/śpiewająca
Dopełniacz (Kogo? Czego?) śpiewającej/śpiewających
Celownik (Komu? Czemu?) śpiewającej/śpiewającym
Biernik (Kogo? Co?) śpiewającą/śpiewające
Narzędnik (Kim? Czym?) śpiewającą/śpiewającymi
Miejscownik (O kim? O czym?) śpiewającej/śpiewających
Wołacz (o!) śpiewająca/śpiewające

Imiesłów przymiotnikowy bierny

Drugim rodzajem imiesłowu przymiotnikowego jest imiesłów przymiotnikowy bierny. Również pochodzi od czasownika, ale dokonanego.

Tworzymy go za pomocą dodania odpowiedniej końcówki:

-ony, -ona, -one
-ny, -na, -ne
-ty, -ta, -te

Popatrz tylko na poniższe przykłady:
upieczony tort, ucieszona mama, odrobione lekcje;
przeczytany list, zaśpiewana piosenka, rozkochane dziecko;
wynajęty dom, pochłonięta dziewczyna, posprzątane mieszkanie.

Imiesłów przymiotnikowy bierny odmienia się przez rodzaje, liczby i przypadki.

Przyjrzyj się, jak wygląda odmiana imiesłowu śpiewany w rodzaju męskim oraz liczbie pojedynczej i mnogiej:
Psalm, psalmy
Mianownik (Kto? Co?) śpiewany/śpiewane
Dopełniacz (Kogo? Czego?) śpiewanego/śpiewanych
Celownik (Komu? Czemu?) śpiewanemu/śpiewanym
Biernik (Kogo? Co?) śpiewany/śpiewane
Narzędnik (Kim? Czym?) śpiewanym/śpiewanymi
Miejscownik (O kim? O czym?) śpiewanym/śpiewanych
Wołacz (o!) śpiewany/śpiewane

A tutaj odmiana imiesłowu śpiewana w liczbie pojedynczej oraz mnogiej rodzaju żeńskiego:
Piosenka/piosenki
Mianownik (Kto? Co?) śpiewana/śpiewane
Dopełniacz (Kogo? Czego?) śpiewanej/śpiewanych
Celownik (Komu? Czemu?) śpiewanej/śpiewanym
Biernik (Kogo? Co?) śpiewaną/śpiewane
Narzędnik (Kim? Czym?) śpiewaną/śpiewanymi
Miejscownik (O kim? O czym?) śpiewanej/śpiewanych
Wołacz (o!) śpiewana/śpiewane

Nie z imiesłowami przymiotnikowymi

Dobrze, na razie wszystko wydaje się proste. Ale co, gdyby tych piosenek nikt nie śpiewał? Jak piszemy nie z imiesłowami przymiotnikowymi?

Imiesłów przysłówkowy

Drugim w języku polskim rodzajem imiesłowu jest imiesłów przysłówkowy. W zdaniu zawsze występuje obok formy osobowej innego czasownika i wiąże się z tym samym podmiotem, co ten czasownik, np.:

Cała drżałam, śpiewając piosenkę.
(bo zarówno ja drżałam, jak i ja śpiewałam piosenkę)

Malując obraz, Marek zabrudził wszystkie pędzle.
(bo zarówno Marek malował, jak i Marek zabrudził pędzle)

Zrobiwszy makijaż, założyłaś sukienkę.
(bo zarówno Ty zrobiłaś, jak i Ty założyłaś)

Nie z imiesłowami przymiotnikowymi

Nie z imiesłowami przymiotnikowymi zawsze piszemy oddzielnie: nie śpiewając, nie pijąc, nie widząc, nie wysłuchawszy, nie zrobiwszy i tak dalej.

Proste, prawda? Tutaj mamy jednak mały haczyk. Imiesłów przysłówkowy również dzieli się na dwa rodzaje: współczesny oraz uprzedni. Przejdźmy więc od razu do przyjrzenia się każdemu z nich.

Imiesłów przysłówkowy współczesny

Imiesłów przysłówkowy współczesny dotyczy czynności, która była wykonywana w tym samym czasie, co czynność opisana czasownikiem, np.:

Pisałem wypracowanie, słuchając muzyki.

Słuchając jest tutaj naszym imiesłowem przysłówkowym współczesnym, bo trwała w tym samym czasie, co pisanie wypracowania.

Konstruujemy go za pomocą dodania końcówki -ąc: śpiewając, malując, myjąc.

Imiesłów przysłówkowy uprzedni

Imiesłów przysłówkowy uprzedni dotyczy czynności, która została zakończona przed podjęciem kolejnej. Nie komplikując, przejdźmy od razu do przykładu:

Zaśpiewawszy piosenkę, zaczęłam drżeć.
Jak widzisz, czynność drżenia rozpoczęła po zakończeniu czynności śpiewania. Czynności te nie odbywały się jednocześnie.

Inny przykład:
Zabrudziwszy wszystkie pędzle, Marek namalował obraz.
Marek namalował obraz dopiero po tym, jak już zabrudził wszystkie pędzle. Cóż, taki miał styl artystyczny.

Imiesłów przysłówkowy uprzedni zawsze tworzy się na bazie czasownika dokonanego. Dodajemy po prostu końcówki:
-wszy (np. wysłuchawszy, zdjąwszy, napisawszy)
-łszy (np. poszedłszy, wyszedłszy)

  Dowiedz się więcej