Okres wielkich syntez

Platon
Platon zasłynął z koncepcji tzw. idei. Są to rzeczy, których nie można sobie wyobrazić i zidentyfikować przy bezpośrednim poznaniu, ale mimo to i tak istnieją. Istnieją one w ponad światem zmysłowym, są formami, przyczyną świata. Są: niematerialne, niezmienne, są bytami oraz są poznawane poprzez duszę. Skoro więc ludzka dusza potrafi poznać rzeczy ponadzmysłowe, sama musi być czymś ponadzmysłowym i musi mieć podobną do nich naturę.

Idee w świecie obecne są na cztery sposoby:

naśladownictwo (mimezis) – byt zmysłowy upodobnia się do idei, idea jest wzorem, który należy naśladować,

partycypacja (meteksis) – rzecz zmysłowa uczestniczy w świecie idei,

wspólnota – idea ma części wspólne z rzeczami materialnymi,

obecność (paruzja) – idea tłumaczy rzecz materialną, bo jest w niej obecna.

Dwie najwyższe platońskie zasady to tzw. jednia i diada. Jednia to jedna przyczyna, która zawiera w sobie wszystkie inne, jest najdoskonalsza i absolutna w swej jedności. Diada jest natomiast przyczyną wielości w świecie, rozbicia i fragmentaryzacji.

Świat skonstruowany jest więc w następującą hierarchię bytów:

Na samej górze: najwyższe zasady – jednia i diada

Idee

Byty materialne

Dusze

Świat zmysłowy

Platon był także autorem koncepcji Demiurga, czyli boga-rzemieślnika. Idea sama z siebie nie może się powielać w świecie zmysłowym, materialnym. Stąd też powstała koncepcja Demiurga – rzemieślnika, który widzi idee w świecie i na ich podstawie tworzy z gliny, materii, ciała, będące odbiciami idei. Do ciał ludzkich dołącza również dusze. To on powoduje ginięcie i powstanie bytów.

Ważne miejsce w filozofii Platona zajmuje teoria państwa idealnego. Państwo ma się zająć obywatelem jako rozumną duszą. Ma pokazywać obywatelowi, jak ten ma się rozwijać i dochodzić do idei, co daje każdemu prawdziwe szczęście. Społeczeństwo dzieli się na trzy grupy, którym odpowiadają trzy części duszy i trzy cnoty:

Mędrcy (filozofowie) – grupa najmniej liczna, kierująca się rozumem i najlepiej rządząca, są starannie wychowani, nauczeni taktyki wojennej, ekonomii, są przygotowani do zjednoczenia z ideami, rządzą najlepiej, bowiem wcale nie chcą rządzić – czynią to tylko z poczucia obowiązku. Ich cnota jest mądrość, a odpowiadająca im część duszy to część rozumna.

Żołnierze – utrzymują wewnętrzny porządek w państwie, bronią państwa i jego granic, są biegli w sztuce wojennej, nie mogą mieć rodzin, nie mają nic własnego – wszystko jest dla nich wspólne, bo otrzymują to od państwa. Ich cnota jest męstwo, a odpowiadająca im część duszy to część gniewliwa.

Robotnicy – mogą dojść do doskonałości tylko wtedy, gdy będą się kierować umiarkowaniem, wytwarzają dobra materialne, mają rodziny i własność. Ich cnotą jest więc umiarkowanie, a odpowiadająca im część duszy to część pożądliwa.

Każde nowonarodzone dziecko ocenia się, a następnie przeznacza do jednej z tych grup. Fundamentem działania państwa jest sprawiedliwość. Jest to cnota, która dotyczy relacji z innymi ludźmi. Jest to oddanie innemu tego, co mu się należy.

Platon był założycielem słynnej Akademii, nazwanej później Akademią Platońską. Jest autorem licznych dialogów, których bohaterowie rozmawiają na tematy filozoficzne. Najbardziej znane dialogi Platona to Faidros, Uczta, Państwo. Innym znanym dziełem Platona jest słynna Obrona Sokratesa.

Arystoteles
Arystoteles urodził się w roku 49 olimpiady, czyli w 384 bądź 383 roku p.n.e w Stagirze w Grecji. Jego ojciec był nadwornym lekarzem Filipa Macedońskiego, a sam Arystoteles wychowawcą Aleksandra Wielkiego. Mając 18 lat wstąpił do platońskiej Akademii, gdzie pozostał przez 20 lat, aż do śmierci Platona. W 336 roku założył szkołę, zwaną likeją. Umarł w 323 roku.

Arystoteles był pierwszym prawdziwym naukowcem, interesował się wszystkim i stworzył podwaliny nauki europejskiej. Jego pisma dzielimy na:

Ezoteryczne – przeznaczone do użytku wewnętrznego, w likejonie. Większość się nie zachowała.

Egzoteryczne – publikowane i przeznaczone dla szerokiego grona odbiorców. To dialogi, traktaty logiczne.

Arystoteles podzielił nauki ze względu na rodzaj poznania na:

obejmujące poznanie teoretyczne – ich celem jest poznanie dla poznania, prawda. Są to nauki przyrodnicze, matematyka, filozofia.

Poznanie praktyczne – celem jest dobre postępowanie. Etyka, polityka.

Poznanie wytwórcze – celem jest wytwarzanie. Retoryka; poetyka; sztuka.

Arystoteles stworzył także koncepcję duszy. Dusza jest formą, która ożywia ciało i je porusza. Jest formą substancjalną ciała. Wyróżnił trzy rodzaje duszy:

wegetatywna (roślinna) rozmnaża się, odżywia i wzrasta.

zmysłowa (zwierzęca) posiada poznanie zmysłowe, rozmnaża się, odżywia i wzrasta.

rozumna (ludzka) potrafi to wszystko, co dusza wegetatywna i zmysłowa, ma również intelekt.

Dusza nie może istnieć bez ciała, ale po śmierci nie ginie. Jest w niej bowiem element sfery ponadksiężycowej, jest więc nieśmiertelna.

Arystoteles stworzył podwaliny etyki. Jej celem jest ustalenie celu dążeń człowieka, bowiem każdy dąży do szczęścia. Szczęścia nie dają przyjemności zmysłowe, bowiem są chwilowe. Przyjemność czyni człowieka podobnym do niewolnika. Szczęścia nie dają też zaszczyty, bowiem są niezależne od człowieka. Prawdziwe dobro i szczęście polega na czynieniu tego, co jest właściwe ludzkiej naturze – czyli na rozumnym działaniu. Dla człowieka niezbędne są dobra wieczne – cnota i kontemplacja sfery zmysłowej. Droga do osiągnięcia szczęścia to metafizyka.

Jeśli chodzi o teorię państwa, Arysoteles stwierdził, że człowiek jest istotą społeczną ze swej natury. Ma określone potrzeby, których nie potrafi sam zaspokoić. Podstawowe potrzeby człowieka zaspokaja rodzina – złożona z matki, ojca, dziecka i niewolnika (uzasadnienie niewolnictwa – niewolnik to człowiek, który nie potrafi używać rozumu, stad trzeba nim kierować). Na wyższym poziomie potrzeby człowieka zaspokaja wioska, a potrzebę bezpieczeństwa i handlu wymiennego zaspokaja państwo – civitas.

Rodzaje ustrojów według Arystotelesa to:

Monarchia – rządzi jedna osoba. To najlepszy ustrój – bo choć łatwo przemienia się w tyranię, to jej skutki dotyczą niewielkiej grupy ludzi, monarcha dba o swoje dobro – czyli o całe państwo, łatwo jest też obalić złego monarchę.

Arystokracja – rządzi grupa społeczna, wybrana ze względu na ich cnotę. Jej zwyrodnieniem jest oligarchia.

Politeia – rządzą wszyscy. W postaci zwyrodniałej to demokracja

Według Arystotelesa nie jest ważne, jaki ustrój istnieje w państwie, o ile rządzący kierują się cnotą – dbają o dobro wspólne oraz o dobro każdego człowieka.

  Dowiedz się więcej