klp.plCzas akcji
Przedstawione wydarzenia nie są ułożone chronologicznie. Czas nie jest linearny. Niektóre sceny nawiązują do wydarzeń historycznych. „Przygotowanie” odbywa się ostatniej nocy 1799 roku – 31 grudnia. Wiedźmy i szatani tworzą wówczas przywódców powstania listopadowego (1830).
Dobrze wiedzieć
Akcja „Przygotowania” toczy się nocą z 31 grudnia 1799 roku na 1 stycznia 1800 roku. Ta data, według Słowackiego ma stanowić przełom wieków XVIII i XIX. Astarot oznajmia „Tysiąc osiemset lat wybiło”, Gehenna potwierdza „wiek dziewiętnasty uderzył”.
Słowacki uznał rok 1800 za początek wieku XIX. W rzeczywistości jako początek nowego wieku należy przyjąć jego rok pierwszy, czyli północ z 31 grudnia 1800 na 1 stycznia 1801 roku. Był to sposób oznaczania początku stulecia powszechny również w czasach Słowackiego. Na błędne sformułowanie wpłynąć tu mogła sugestia zmieniających się dwu cyfr początkowych danych stuleci (1799 – 1800).
Ponadto ów błąd (formalny) można uznać za wynikający z ogromnego znaczenia, jakie przydawano wiekowi XIX. Niektórzy pisarze „przyspieszali” w ten sposób nadejście nowej epoki. (J. Słowacki, Kordian, oprac. M. Bizan i P. Hertz, Warszawa 1977)
Akcja „Przygotowania” toczy się nocą z 31 grudnia 1799 roku na 1 stycznia 1800 roku. Ta data, według Słowackiego ma stanowić przełom wieków XVIII i XIX. Astarot oznajmia „Tysiąc osiemset lat wybiło”, Gehenna potwierdza „wiek dziewiętnasty uderzył”.
Słowacki uznał rok 1800 za początek wieku XIX. W rzeczywistości jako początek nowego wieku należy przyjąć jego rok pierwszy, czyli północ z 31 grudnia 1800 na 1 stycznia 1801 roku. Był to sposób oznaczania początku stulecia powszechny również w czasach Słowackiego. Na błędne sformułowanie wpłynąć tu mogła sugestia zmieniających się dwu cyfr początkowych danych stuleci (1799 – 1800).
Ponadto ów błąd (formalny) można uznać za wynikający z ogromnego znaczenia, jakie przydawano wiekowi XIX. Niektórzy pisarze „przyspieszali” w ten sposób nadejście nowej epoki. (J. Słowacki, Kordian, oprac. M. Bizan i P. Hertz, Warszawa 1977)
Sceny z Aktu I dotyczą młodości Kordiana i datują się na początek lat dwudziestych XIX. Wnioskować o tym można na podstawie opowieści Grzegorza, który wspomina kampanie napoleońskie. Opowiada o wyprawie Napoleona do Egiptu – lato 1798 -99 i jego klęsce w Rosji – 1812, a także niewolę rosyjską (po przegranej w Rosji).
W Akcie II, w podtytule pojawia się data – 1828 rok. Jest to czas psychologicznego, wewnętrznego dojrzewania Kordiana, gromadzenia wiedzy o świecie i o sobie. Jedna ze scen tego aktu – scena spotkania Kordiana z papieżem (sceny nie są numerowane) w Watykanie kryje aluzję do czasów po powstaniu listopadowym. To zakamuflowana krytyka stanowiska Stolicy Apostolskiej zajętego wobec polskiego zrywu niepodległościowego.
Akt III, zatytułowany „Spisek Koronacyjny” nawiązuje do faktycznego spisku, który został zawiązany w Warszawie w 1829 roku. Istotnie planowano wówczas zamach na Jego Cesarską Mość w dniu koronacji na króla polskiego – 24 maja 1829. Ofiarami zamachu miała być także królewska rodzina. Ze względu na przestrogi doświadczonych przedstawicieli polskich stronnictw politycznych, zamach nie doszedł do skutku.
W „Kordianie” Słowacki wystosował subtelny komentarz do tej sytuacji. W scenie czwartej, w osobach spiskowców, Księdza i Prezesa wskazał na stanowiska opozycyjne wobec zamachu. Podchorąży – Kordian mówi natomiast:
„Gdy car koronę wkładał u stopni ołtarza,
Trzeba go było jasnym państwa mieczem zgładzić (...)”
Po czym tylko głównego bohatera – Kordiana uczynił autor jedynym wykonawcą planu – również chybionego.
Miejsce akcji
Przestrzeń w utworze jest zróżnicowana. Wydarzenia dzieją się w rozmaitych miejscach. Szatani i Wiedźmy z „Przygotowania” spotykają się w grocie czarnoksiężnika Twardowskiego w górach Karpackich. Młody Kordian mieszka wraz ze sługą w szlacheckim dworku na prowincji. Jego posiadłość znajduje się prawdopodobnie w okolicach Karpat, na co wskazywałaby wzmianka w wypowiedzi Grzegorza:
„To były owe wielkie, murowane góry;
Stąd by je było widzieć, gdyby nie Karpaty”
Wnioskować więc można, że lata młodzieńcze Kordian spędza nie w Królestwie Polskim (w zasięgu Rosji), ale w zaborze austriackim. (Akt I)
Gdy Kordian podróżuje (Akt II), odwiedza:
- Londyn – tu siedzi w rozległym James Parku).
- Dover (w Anglii) – na wapiennej, kredowobiałej skale czyta Szekspira.
- Włochy - w podmiejskiej willi spotyka się z piękną Wiolettą. - W Rzymie, w Watykanie odwiedza papieża.
- W końcu, mocuje się sam ze sobą na szczycie Mont Blanc (granica francusko – włoska).
Akcja toczy się również na placu Zamkowym w Warszawie (Akt III) – przygotowania mieszkańców stolicy do koronacji nowego władcy. We wnętrzu kościoła katedralnego św. Jana – uroczystość koronacji i zaprzysiężenia. W podziemiach tego samego kościoła, gdzie spiskowcy deliberują nad kwestią zamachu na cara. W zamku królewskim, którego liczne komnaty przemierza Kordian (salę kolumnową, gabinet konferencyjny i salę tronową), zatrzymuje się przed drzwiami carskiej sypialni.
Scena szósta dzieje się w szpitalu dla obłąkanych (bohater spotyka dwóch wariatów i zdaje mu się, że wiedzie dialog z Doktorem – Szatanem).
Scena siódma rozgrywa się na placu Saskim w Warszawie. Kordian obserwuje musztrę żołnierzy, którą nadzoruje Wielki Książę Konstanty, a następnie pokonuje konno szpaler bagnetów.
Scena ósma rozgrywa się w celi klasztornej służącej za więzienie. Tu skazany na śmierć przez Mikołaja I Kordian żegna się czule ze sługą Grzegorzem i z życiem.
W scenie dziewiątej Wielki Książę Konstanty kłóci się z bratem – Carem w jednej z komnat zamku królewskiego. Spór zapoczątkowany pragnieniem ułaskawienia Kordiana przez Księcia przeradza się w osobistą polemikę przeplataną pretensjami do tronu.
Scena ostatnia (dziesiąta) rozgrywa się na Placu Marsowym, zwanym także placem Broni – tu skazaniec (Kordian) oczekuje na egzekucję – rozstrzelanie.
Autor: 