klp.plW nowelistyce Sienkiewicza wyróżnia się trzy krzyżujące się kręgi tematyczne: chłopski, antyzaborczo-patriotyczny i amerykański. Za chlebem łączy ze sobą motywy bezradnych i ciemnych bohaterów pochodzenia chłopskiego w zetknięciu z tak różną od polskiej rzeczywistością amerykańską. Tragiczna historia przedstawiona w noweli miała spełnić także doraźny cel: była ostrzeżeniem przed emigracyjną gorączką.
Bohaterowie noweli Sienkiewicza
Wawrzon Toporek – chłop polski, który na skutek przegranego procesu i straty majątku daje się namówić spotkanemu w karczmie Niemcowi na wyjazd do Ameryki. Sprzedaje majątek we wsi Lipińce pod Poznaniem i wyjeżdża z córką za ocean. Jest bohaterem niejednoznacznym. Z jednej strony chytry i chciwy, a z drugiej naiwny i nieporadny. Spada na niego mnóstwo nieszczęść, ale do wielu z nich przyczynił się swoimi złymi decyzjami. Jego stosunek do córki oscyluje między tkliwością i troską a nieuprzejmością i niezważaniem na los dziewczyny. Czuje się winny za zmarnowanie życia córki. Umiera na tratwie, którą porwała powódź w Borowinie.
Marysia Toporkówna – córka Wawrzona Toporka. Wyjeżdża z ojcem z rodzinnych Lipiniec do Ameryki. Postać bierna i posłuszna woli swojego ojca. Cicha, pokorna i wybaczająca – przebacza ojcu nawet próbę zabicia jej. Marysia tęskni nie tylko za krajem, ale też za pozostawionym w rodzinnej wsi ukochanym Jaśkiem, któremu jest wierna, mimo że stara się o nią w Borowinie wielu mężczyzn. Pozbawiona nadziei na powrót do Polski i spotkanie z ukochanym, popada w obłęd i umiera w osamotnieniu.
Pan Złotopolski – jest emigrantem z Polski, który przybył do Ameryki czterdzieści lat temu. Mieszka w Nowym Jorku z rodziną, ma swój bussines, dobrze mu się wiedzie. Nie zapomniał jednak o swojej ojczyźnie, za którą ciągle tęskni. Udziela pomocy Toporkom. Spotkanie z nimi jest dla niego źródłem wzruszeń. Pomaga Wawrzynowi i Marysi, ale nie jest bezkrytyczny wobec postępowania ciemnego polskiego chłopa. Uważa, że Ameryka to dobry kraj, ale dla ludzi zaradnych. Daje Marysi swoją wizytówkę i każe zwrócić się do siebie w wypadku kłopotów. Kiedy dziewczyna przyjeżdża z prośbą o pomoc, okazuje się, że Złotopolski nie żyje, a jego dzieci wyjechały.
Czarny Orlik – przybył do Borowiny z Teksasu z opinią nieustraszonego i doskonałego myśliwego. Pomaga Wawrzonowi i Marysi, ale nie bezinteresownie – stara się o rękę dziewczyny. Wydaje wojnę borowi, który wydaje się zwyciężać nad osadnikami i podpala go. Najbardziej aktywny z bohaterów noweli. W czasie powodzi wskakuje na ścianę domu, którą z Marysią i Wawrzonem porwał nurt i steruje nią, czym chroni Toporków od zatonięcia. Kiedy nie ma innego sposobu dania znaku przepływającemu statkowi, rzuca się do wody i płynie pod prąd, żeby ratować dziewczynę, którą kocha. Jego nieustraszoność i ofiarność nie chronią go przed tragiczną śmiercią przez utoniecie.
Za chlebem - gatunek i narrator noweli
Za chlebem jest gatunkowo nowelą. Sienkiewicz w swojej nowelistyce, która przed opublikowaniem Trylogii zajmowała w jego twórczości kluczowe miejsce, stosował różne odmiany tego gatunku. Za chlebem jest nowelą zbliżoną do obszernego opowiadania-szkicu z rozbudowaną fabułą i wyeksponowaną rolą narratora. Ten typ nowel Sienkiewicza jest zbliżony do formy małej powieści.
W Za chlebem mamy do czynienia z trzecioosobowym wszystkowiedzącym narratorem, który nie tylko przedstawia wydarzenia i przeżycia wewnętrzne postaci, ale także komentuje świat przedstawiony w noweli. Komentarz narratora zmienia się w zależności od tego, czego dotyczy. Jest współczujący, gdy opisuje los Marysi. Stosunek narratora do Wawrzona jest połączeniem współczucia i krytyki ciemnoty i naiwności tej postaci. Najbardziej interesujące są subtelnie ironiczne komentarze narratorskie dotyczące porządku świata, który przyczynił się do tragedii Toporków. Z takim komentarzem mamy do czynienia na przykład przy opisie kłamliwego sposobu nakłaniania emigrantów z Polski do osiedlenia się w Borowinie.
Mimo specyficznego potraktowania przez Sienkiewicza tradycji tworzenia noweli w Za chlebem autor wykorzystuje trzy najważniejsze dla konstruowania utworów tego gatunku punkty: początek (ekspozycja, zawiązanie fabuły), punkt kulminacyjny i zakończenie (rozwiązanie akcji, epilog). W ekspozycji zarysowuje szeroki obraz statku, który wypłynął na pełnię oceanu, później zawęża perspektywę do obrazu radosnych pasażerów statku, aż w końcu skupia się na dwójce podróżujących najsmutniejszej ze wszystkich, czyli głównych bohaterów utworu Wawrzonie i Marysi Toporkach. Za punkt kulminacyjny noweli możemy uznać próbę utopienia córki przez Wawrzona. Zakończenie utworu, które stanowi epilogiczne napomknienie o notatce z gazety policyjnej, z której dowiadujemy się o odnalezieniu ciała zmarłej dziewczyny (domyślamy się, że jest to Marysia) – jest kolejnym wyrazistym punktem budowy noweli.
Za chlebem interpretacja tytułu, wymowa utworu
Tytuł noweli Henryka Sienkiewicza Za chlebem odnosi się do emigracji w poszukiwaniami lepszego bytu czy po prostu pracy, której nie było w ojczyźnie. W omawianej noweli za chlebem wyjeżdżają z kraju główni bohaterowie Wawrzon i Marysia Toporkowie. Poznajemy także innych emigrantów: pana Złotopolskiego (jest to jedyna z ukazanych postaci, której w nowym kraju wiedzie się dobrze), Czarnego Orlika, wszystkich Polaków, którzy pracują w Borowinie, a także pośrednio ukazane rodziny polskie mieszkające w pobliżu Toporków w czasie ich pierwszego pobytu w Nowym Jorku.
W omawianej noweli zwraca uwagę pozytywistyczna aktualność. Znakiem interwencyjności jest przesłanie utworu, które ostrzega przed emigracyjną gorączką. Autor ukazuje bohaterów nieporadnych, z małą wiedzą o świecie, takich, którzy całe swoje życie spędzili w rodzinnej wsi i znają tylko jeden porządek świata. Ostrzega przed pochopnym decydowaniem się na emigrację i przed naiwną wiarą w sukces.
Autor jest jednak daleki od złożenia całej winy na nieporadność bohaterów. Za ich niepowodzenia obwinia także porządek świata i fatalizm losu. Nagromadzenie nieszczęść, które spadają na Wawrzona i Marysię jest niemalże groteskowe. Zmagania z losem przegrywają w noweli nie tylko tak bierne postacie, jak oni. Przegrana i śmierć spotyka także Orlika, który jest aktywny i odważny.
Za chlebem Henryka Sienkiewicza zawiera w sobie elementy obserwacji, które autor poczynił w czasie swojego pobytu w Stanach Zjednoczonych. Sienkiewicz był bliski stwierdzeniu, że amerykańskie społeczeństwo należy do najdoskonalszych. Swoje spostrzeżenia na temat Stanów wyraża ustami pana Złotopolskiego, który mówi:
to jest dobry kraj, tylko trzeba sobie umieć radzić.Nie był jednak pozbawiony krytycyzmu, który w noweli przejawia się chociażby w opisie kłamliwej kampanii prasowej, która ma nakłonić emigrantów polskich do osiedlenia się w Borowinie.
Czas i miejsce akcji
Czas akcji Za chlebem jest współczesny okresowi powstania utworu. Pierwszym miejscem akcji utworu jest statek „Blücher” płynący z Hamburga do Nowego Jorku. Wawrzon i Marysia podróżowali we wspólnej sali czwartej klasy, która mieściła się pod pokładem. Sala ta miała bardzo niskie sklepienie i przypominała piwnicę. Powietrze w tej sali było przesycone zapachem smolnego płótna, lin okrętowych, ropy morskiej i wilgoci. Podróż w takich warunkach była bardzo wyniszczająca dla zdrowia. Wawrzon z córką spędzali także czas na pokładzie w części przeznaczonej dla czwartej klasy, czyli na przodzie statku.
Następnym miejscem akcji jest Nowy Jork. Marysia i Wawrzon zatrzymują się w dzielnicy nędzarzy w okolicach Chattam Square. Była to dzielnica biedna i posępna. Znajdują się tam domy budowane jeszcze przez osadników holenderskich. W czasie, w którym mieszkali tam Toporkowie, domy pozapadały się, a ich ściany powykrzywiały. W domach tych wynajmowano pokoje najbiedniejszym z emigrantów. Na ciemnych uliczkach tej dzielnicy ciągle stała woda, w której tkwiły śmieci ze statków. Chattam Square było dzielnicą nie tylko biedaków, ale i szumowin. Marysia obawiała się wychodzić z ich nędznego pokoju na ulicę, ponieważ była ciągle zaczepiana przez marynarzy. Akcja rozgrywa się także w nowojorskim porcie, do którego Wawrzon chodził wyławiać z wody wszystko, co nadawało się na opał i gdzie spędził noc z córką po tym, jak wyrzucono ich z wynajmowanego pokoju.
Miejscem akcji trzeciego rozdziału jest osada Borowina w stanie Arkansas. Jest to w zasadzie osada, która ma dopiero powstać. Ludzie, którzy kupili ziemię i później odsprzedali ją Polakom nigdy jej nie widzieli. Kupili w ciemno gęsty bór, który trzeba było karczować. Położenie osady było bardzo niekorzystne – nie miała ona połączenia kolejowego. Z jednej strony zza rzeki Missisipi osadnikom zagrażała żółta febra, a z drugiej sąsiedztwo dzikich Indian. Osadnicy mieszkali na zestawionych wozach i próbowali budować domy. Jednocześnie musieli karczować las, żeby przygotować ziemię pod uprawę.
strona: - 1 - - 2 - - 3 -
Autor: