Kubizm w sztuce

Sztuka nowoczesna narodziła się na początku XX wieku w Paryżu. Wtedy to młode pokolenie artystów, na czele którego nieformalnie stał Henri Matisse (pozostali to m.in. Georges Braque, Andre Derain, Raoul Dufy, Maurice de Vlamnick) zrewolucjonizowało paryskie (co wówczas znaczyło tyle, co światowe) życie kulturalne swoimi „dzikimi”, kolorowymi, ekspresyjnymi, pełnymi ruchu i życia pejzażami oraz figurami. Obraz Taniec Matisse’a oznaczała nie tylko zwrot w jego karierze, ale i w historii sztuki. Krytycy nazwali prezentowany przez niego styl fowizmem. Termin to pochodził od francuskiego słowa oznaczającego dziką bestię (Les Fauves). Patrząc na omawiany obraz nie trudno nie zauważyć inspiracji sztuką pierwotną. Nie dość, że namalowany jest żywymi, mocnymi kolorami, to przedstawia nagie postaci tańczące w rytualnym kręgu.

Mniej więcej w tym samym czasie Hiszpan Pablo Picasso namalował swój pierwszy kubistyczny (słowo „kubizm” pochodzi od łacińskiego „cubus”, co oznacza sześcienną bryłę) obraz. W 1907 roku powstały słynne Panny z Avignion (Demoiselles d’Avignon). Dzieło to było inspirowane teorią innego wielkiego malarza – Cezanne’a, który uważał, że naturę można zredukować do trzech brył: sześcianu, kuli i stożka. Kobiety na obrazie Picassa to pięć prostytutek namalowanych w prymitywny, bardzo oryginalny sposób, przypominają afrykańskie maski, którymi artysta był zafascynowany. Panny z Avignionu zapoczątkowały wielką karierę mistrza i współtwórcy kubizmu. Katarzyna Droga scharakteryzowała Picassa w następujący sposób:

To on odkrył i ujrzał świat inaczej – i utrwalił go na płótnach. Inaczej – to znaczy w prostych formach geometrycznych, do których można sprowadzić każdą postać, każdy kształt. Postrzeganie drzewa jako prostokąta, góry jako trójkąta nie jest bliskie naturze, nie jest też odwzorowaniem rzeczywistości – ale jest poszukiwaniem istoty rzeczy wspólnej, wszelkim elementom życia naszej planety. Picasso odkrywa ich strukturę, szkielet, zagląda do wnętrza postaci i przedmiotów.

Drugim współtwórcą tego nurtu był Georges Braque. Podobnie jak Picasso, zafascynowany teorią Cezanne’a, próbował stworzyć trójwymiarowy obraz. Aby to uczynić chciał ukazać przedmiot z kilku punktów widzenia na raz (tak jak to było na Pannach z Avignionu Picassa). Dwaj twórcy zaprzyjaźnili się i zawiązali ścisłą współpracę w rozwijaniu nowej koncepcji.

Kubizm analityczny to pierwsza faza nurtu, charakteryzująca się przede wszystkim ubogą kolorystyką i brakiem emocji. Tematyka powstałych wówczas obrazów przeważnie stanowiła martwa natura. Kubizm analityczny zakończył się w 1911 roku. W twórczości Picassa i Braques’a z tego okresu widać wyraźne różnice. Pierwszy z nich skupił się głównie na formach abstrakcyjnych, a drugi tworzył geometryczne wizje prawdziwych przedmiotów, o czym najlepiej świadczą tytuły jego najsłynniejszych dzieł: Martwa natura, Stół muzyka, Skrzypce i dzbanek.

Od 1911 roku kierunek przybrał postać kubizmu syntetycznego. Do Picassa i Braque’a dołączyli wówczas tacy artyści jak Fernand Leger, Juan Gris, Albert Gleizes, a przede wszystkim Marcel Duchamp. Kubizm syntetyczny cechował się wielością różnych tekstur, technik malarskich, stanowił kolaż wielu elementów. O ile kubizm analityczny stanowił przedstawienie przedmiotów, głównie poprzez rozbieranie ich na części pierwsze, to kubizm syntetyczny starał się ukazać kilka obiektów jednocześnie. Nowością w malarstwie były wówczas napisy pojawiające się na płótnach. Na jednym ze swoich dzieł (Martwa natura z plecionym krzesłem, 1911-1912) Picasso umieścił słowo JOU odczytywane jako odniesienie do dziennika „Le Journal” lub do francuskiego słowa „jouer”, oznaczającego zabawę. W tym samym obrazie Hiszpan zastosował technikę artystycznego kolażu, przyklejając do płótna kawałek materiału.

Ważne jest, żeby nie pojmować kubizmu tylko jako „stylu Picassa”, lecz jako początek sztuki abstrakcyjnej. Wielki Hiszpan od 1915 nie malował już w czystym stylu kubistycznym, choć jego elementy wciąż były widoczne w twórczości mistrza (tak samo jak fascynacje kulturą afrykańską czy fowizmem). Późniejsza twórczość Picassa nie daje się określić i zaszufladkować. Jego styl to swoista mozaika pomysłów zapożyczonych od takich klasyków jak El Greco, Matisse, Modigliani, Gauguin czy Toulouse-Lautrec. Jednak kluczowym elementem stylu Picassa jest kubistyczna geometria.

Pablo Picasso nigdy nie ukrywał swoich silnie lewicowych poglądów politycznych. Gdy 26 kwietnia 1937 roku, podczas hiszpańskiej wojny domowej, hitlerowskie Luftwaffe zbombardowało baskijskie miasteczko Gernikę, artysta postanowił oddać hołd poległym. Tak właśnie powstała Guernica, prawdopodobnie najbardziej znane i najlepsze dzieło mistrza. Obraz utrzymany jest w czarno-białej kolorystyce i liczy sobie trzy i pół metra wysokości i prawie osiem metrów długości. Widać na nim reakcję mieszkańców miasta zaatakowanych przez nazistów w środku nocy. Guernica pokazuje ich zaskoczenie, ból, panikę, strach, cierpienie i śmierć. Monochromatyczność obrazu sprawia, że przypomina on zdjęcie w gazecie. Obraz po raz pierwszy zaprezentowano w Paryżu w 1937 roku.

Kubizm odcisnął swe piętno również na innych dziedzinach sztuki, a nawet na literaturze. Do poetów związanych z tym nurtem zaliczali się: Guillaume Apollinaire, Blaise Cendrars, Jean Cocteau, Max Jacob, André Salmon.

  Dowiedz się więcej