Personalizm

Nurt w filozofii i kulturze XX wieku, który w centrum swojego zainteresowania stawia osobę. Podobnie jak postmodernizm, powstał jako głos sprzeciwu wobec totalitarnych systemów państwowych, które doprowadziły Europę i świat na skraj zagłady. Personalizm staje w obronie godności ludzkiej, indywidualności, niepowtarzalności i niezależności każdego człowieka.

Można wyodrębnić trzy podstawowe dogmaty tego nurtu:

tylko człowiek jest prawdziwy (w sensie ontologicznym),

człowiek jest najwyższą wartością,

tylko człowiek posiada wolną wolę.

Personalizm nie stanowi jednak jednego spójnego nurtu, ale składa się z wielu odrębnych koncepcji, które łączy wspólne podejście do autonomii, godności i zdolności wykraczania poza naturę i historię osoby.

Terminu „personalizm” po raz pierwszy użył Friedrich Schleiermacher, aby określić koncepcję Boga osobowego, czyli jako przeciwieństwa panteizmowi. Szczególną popularnością cieszył się nurt personalizmu, który głosił wyższość osoby wobec uwarunkowań społeczno-ekonomicznych, politycznych, historycznych i filozoficznych.

Korzeni personalizmu możemy doszukiwać się już w średniowieczu w naukach św. Augustyna i św. Tomasza, a nawet dużo wcześniej u greckich sofistów i Arystotelesa. Pojmowali oni osobę jako byt natury duchowej, który posiadając własną świadomość, wolę i moralność mógł tworzyć. Człowiek był dla nich podstawą rzeczywistości.

Pluralizm i wielogłosowość tak charakterystyczna doprowadziła do powstania wielu jego odmian. Możemy wymienić chociażby:

katolicki (przedstawiciele: Karol Wojtyła, Józef Tischner)

egzystencjalistyczny (Jean Paul Sartre)

strukturalistyczny (Claude Levi-Strauss)

otwarty (Emmanuel Mounier)

neotomistyczny (Jacques Maritain).

Za najbardziej rozwinięty uważa się personalizm katolicki, według którego religia umożliwia człowiekowi nawiązanie osobistej więzi z Bogiem. Filozofowie związani z tą odmianą nurtu przekonywali o konieczności podporządkowania dobru jednostki całe życie społeczne. Dostrzegali jednak, że wcale tak się nie dzieje. Postęp cywilizacyjny zupełnie nie przekładał się ich zdaniem na umiejętne podporządkowanie sobie świata przez człowieka. Za jedyną możliwą normę uznawali miłość, która umożliwiała pokonanie egoizmu i zbliżenie się do Boga.

U podnóża personalizmu leży przekonanie o dualizmie natury człowieka. Dokonywali oni podziału na jednostkę i osobę. Pierwsze z pojęć obejmowało fizyczność ludzką (przynależność do świata materialnego). Drugie natomiast zawierało przekonanie o intelektualnym i duchowym wnętrzu, wolności, godności i niepowtarzalności.

Personaliści usiłowali wykazać, że rozwój osoby może następować jedynie na drodze interakcji z innymi jednostkami. Uważali również, iż we współczesnym, konsumpcyjnym świecie, człowiek coraz częściej stawiany jest w sytuacji, w której musi dokonać wyboru pomiędzy takimi zagadnieniami jak „być” i „mieć”.

  Dowiedz się więcej