Freudyzm

Nazwa tego nurtu światopoglądowego wywodzi się od nazwiska wybitnego wiedeńskiego neurologa – Zygmunta Freuda, który poprzez badanie wybranych schorzeń na tle nerwowym stworzył nowatorską koncepcję filozoficzno-psychologiczną. Głównym założeniem teoretycznym freudyzmu było zanegowanie obowiązującego wówczas poglądu, iż wszelkie procesy psychiczne odbywają się w świadomości człowieka. Freud dowodził, że poza wspomnianą świadomością istnieje inne sfera, znacznie bardziej złożona i interesująca – podświadomość. To w niej według Austriaka toczyło się tzw. utajone życie psychiczne. Za podstawowe objawienia podświadomości uważał sny, dlatego stanowiły one główne pole jego badań.

Na podstawie przeprowadzonych badań na swoich pacjentach, Freud zapewniał, iż większość ludzkich zaburzeń psychicznych zakorzenione jest we wczesnym dzieciństwie oraz narastającej frustracji seksualnej. Zdaniem wiedeńskiego naukowca, siłą zmuszającą człowieka do działania są popędy, których tłumienie prowadzi do nerwic. Proces leczenia takich zaburzeń określił on mianem psychoanalizy.

Za najważniejszy popęd Freud uznawał libido, czyli popęd seksualny (z czasem za równie ważne uznał dwie sprzeczne siły: eros, czyli instynkt seksualny i thanatos, czyli instynkt śmierci). Neurolog dowodził również, że libido jest nieustannie ograniczane przez jaźń (nazywaną przez niego ego), podlegającej normom moralnym narzuconym przez otaczające człowieka społeczeństwo. Napięcie między wspomnianym ego (jaźnią), a id (tak Freud nazywał podświadomość), zdaniem Austriaka, to proces ciągły, nieustający i narastający, co prowadzi między innymi do powstania kompleksów.

Kolejnym elementem teorii stworzonej przez Freuda były środki zastępcze, czyli tzw. kompensacje. Zdaniem wiedeńskiego lekarza cywilizacja (w tym również kultura) wytwarza je, aby łagodziły one napięcie pomiędzy id a ego. Do kompensacji zaliczał on sztukę, religię, a nawet moralność. Dzięki temu, że stanowiły one pole dla poddania się popędom w sposób wysublimowany, zdolne były do wytworzenia najwyższej warstwy psychiki ludzkiej – superego. Dzięki kompensacjom energia libido znajdowała ujścia, a efektem tego były dzieła sztuki, dzieła literackie i badania naukowe. Jak pisze Szóstak:

Powstanie i rozwój psychoanalizy przyczyniły się do wzrostu zainteresowania pisarzy procesami psychicznymi człowieka, rządzącymi nim nieuświadomionymi motywami, jego snami i wewnętrznymi konfliktami.

Uczniami, a także następcami Freuda byli Alfred Adler i Carl Gustaw Jung. Obydwaj zmodyfikowali i uzupełnili teorię swojego mistrza. Adler nie zgadzał się z seksualnym podłożem ludzkich nerwic. Zamiast tego uważał, że przyczyną wszelkich zaburzeń psychicznych człowieka jest strach przed otaczającym go światem i czyhającym zewsząd zagrożeniu. Przeszedł on do historii jako uczony, który sprecyzował pojęcie kompleksu niższości. Według Adlera to właśnie chęć kompensacji swojej ułomności kieruje człowiekiem i każe mu za wszelką cenę dążyć do władzy, czy mocy.

Z kolei Jung zasłynął jako twórca tzw. teorii archetypów. Polega ona na tym, że różne kultury narodowe posiadają pewne wspólne treści uniwersalne. Brało się to zdaniem Junga z tego, iż poza świadomością indywidualną każdego człowieka istnieje jeszcze świadomość zbiorowa, a co za tym idzie podświadomość zbiorowa. Szóstak tłumaczy pojęcie archetypów w następujący sposób:

(…) to charakterystyczne dla wszystkich kultur pierwotne wyobrażenia, pojęcia i struktury, zawarte w mitach, legendach, wierzeniach religijnych (np. motyw cierpiącej matki – Demeter w mitologii greckiej, Matka Boska w Biblii).

  Dowiedz się więcej