Behawioryzm

Pogląd ten wywodzi swoją nazwę od angielskiego słowa „behaviour”, oznaczającego w języku polskim „zachowanie”. Właściwie ta informacja wystarczy, aby pojąć główne założenie behawioryzmu.

Za jego twórcę uważa się amerykańskiego psychologa Johna Watsona, który to wspierając się na wynikach badań nad zachowaniem warunkowym u zwierząt, przeprowadzonych przez wybitnego rosyjskiego fizjologa – Iwana Pawłowa, sformułował śmiałą tezę, będącą przeciwieństwem myśli Freuda. Otóż zdaniem Watsona jedynie zachowania zewnętrzne, czyli reakcje człowieka, mogą podlegać badaniu, ponieważ tylko one są dostępne i obiektywnie sprawdzalne, w odróżnieniu do psychiki czy uczuć. Poza tym twierdził, że sterując czynnikami zewnętrznymi można „ulepić” dowolną osobowość człowieka:

Dajcie mi dziecko spłodzone przez dowolną parę rodziców i dajcie mi pełną kontrolę nad środowiskiem, w jakim będzie ono wzrastać - a sprawię, że wyrośnie na wybitnego uczonego, artystę, politycznego przywódcę, czy też, jeśli tylko będę tego chciał, zostanie pospolitym przestępcą.

Behawioryzm sprowadzał zatem życie ludzkie do zbioru wyuczonych i dziedziczonych reakcji na bodźce zewnętrzne. Jak trafnie dostrzega Jolanta Kulikowska, autorka opracowania epoki:

Od teorii tego rodzaju niedaleka już była droga do wniosków społecznie i moralnie dość niepokojących. Reakcje wyuczone można kontrolować i organizować. A jeśli zachowanie się człowieka jest zdeterminowane warunkami w jakich go wychowano i w jakich mu żyć wypadło, to w taki razie z człowiekiem zrobić można wszystko, poprzez określone i świadome zabiegi można go ukształtować, jak się tylko zapragnie. A w literaturze i sztuce wystarczy ograniczyć się do pedantycznego opisania zewnętrznych gestów reakcji ludzkich, aby mieć przekonanie, że się powiedziało o człowieku i życiu całą prawdę.

Właśnie taką literaturę tworzył w Polsce Juliusz Kaden-Bandrowski czy Tadeusz Borowski. Do najbardziej znanych behawiorystów światowej literatury należą Ernest Hemingway i John Dos Passos.

  Dowiedz się więcej