klp.plIstnieje kilka wersji genezy terminu dadaizm.
Jedna z nich, najpowszechniejsza głosi, że został wymyślony, a raczej wybrany przez rumuńskiego poetę Tristana Tzarę, który wskazał przypadkowe słowo w Słowniku Larousse'a – a było to słowo „dada” – oznaczające w języku francuskim drewnianą zabawkę, konika lub gaworzenie dziecka.
Ustalenie prawdziwych okoliczności wymyślenia dziwacznej nazwy ruchu artystyczno-literackiego wydaje się więc niemożliwe.
Czas trwania
Dadaizm rozwinął się w XX wieku, w latach 1916-1921, a zanikł w 1922.
Zasięg oddziaływania
Dadaizm narodził się w Zurychu w Szwajcarii, skąd rozprzestrzenił się na inne państwa Europy Zachodniej (Francja, Niemcy) oraz na Stany Zjednoczone. W Polsce prawie nie występował. Prócz kilku nawiązań do poetyki dadaizmu w utworach Aleksandra Wata i Juliana Tuwima, nie widać śladów awangardowego kierunku. Julian Przyboś ostrymi słowami wypowiedział się na temat twórczości swoich europejskich kolegów:
Poematy dadaistyczne mogłaby wybierać i składać papuga kataryniarza. Z obracania mechanicznego młynka do słów nic artystycznego powstać nie może.
Założenia
Głównymi hasłami dadaizmu są:
- dowolność wyrazu,
- negacja „wszystkiego”: Nie chcemy nic wiedzieć, że przed nami istnieli jacykolwiek ludzie,
- anarchia i nihilizm,
- zerwanie z wszelką tradycją, odrzucanie kanonów, norm, wartości,
- swoboda twórczości i idea absolutnej wolności,
- zanegowanie wspólnoty pojęć między twórcą a jej odbiorcą, kategorii „geniusza” czy „dzieła sztuki”,
- sprzeciwienie się tradycyjnym kanonom piękna,
- zrównanie statusu społecznego wszystkich ludzi w myśl słów Wszyscy są prezesami!
- zafascynowanie prymitywizmem, witalnością, spontanicznością,
- nonsens, bezsens i alogiczność w technice tworzenia „dzieła”, programowy bezsens artysty:
Włóżcie słowa do kapelusza, wyciągnijcie na chybił trafił, otrzymacie poemat dada,
- chaos,
- szokowanie (dadaiści, prócz ostentacyjnego przesiadywania w kawiarniach i klubach, komponowania muzyki hałasu, szokowali także poprzez tworzenie dzieł sztuki z przedmiotów codziennego użytku. Sławę zdobył na przykład obraz Marcela Duchampa: reprodukcja Giocondy Leonarda da Vinci, której Francuz dorysował wąsy i hiszpańską bródkę; zainteresowanie i konsternację wzbudziła także wystawa Maxa Ernsta, do której widzowie wchodzili przez „kolozet”).
Ruch miał ogromny wpływ na inne formacje. Zainspirował wielu twórców. Jego ślady odnajdziemy między innymi w surrealizmie (powstanie surrealizmu wiązano z zanikiem dadaizmu), sztuce pop artu i konceptualizmu, w polskiej neoawangardzie lat 70. i 80. (na przykład u Andrzeja Partuma).
Techniki tworzenia
Dadaistyczni artyści w malarstwie czy rzeźbie realizowali się w technice kolażu (przejętej od kubistów), czyli tworzeniu jednego dzieła poprzez łączenie różnych elementów i materiałów: papieru, szkła, fotografii. Swoje niepokoje, frustracje czy postawy ukazywali także poprzez tzw. readymade, czyli przedmioty codziennego użytku, które status „dzieła sztuki” zyskiwały po drobnej „obróbce” przez artystę, polegającej czasem tylko na wystawieniu w galerii (jak na przykład słynny pisuar Duchampa).
Dadaiści rozpowszechnili także technikę fotomontażu, czyli tworzenia obrazów fotograficznych poprzez nałożenie na siebie dwóch lub więcej fragmentów fotografii, oraz frotażu (papierowa kopia powierzchni jakiegoś przedmiotu, uzyskana dzięki przyciśnięciu papieru do przedmiotu i pocieranie np. grafitem).
Ideałem poezji tego awangardowego ruchu było naśladowanie gaworzenia dziecka, ponieważ umysł malucha nie jest jeszcze skażony żadnym językiem, nie zepsuły go normy, zasady gramatyczno-stylistyczne.
Dadaiści często też posługiwali się tzw. czarnym humorem w opisywaniu świata. Poza tym w ich utworach można odnaleźć ślady bełkotu, odrzucenie rygorów składniowo-gramatycznych, bezznaczeniowego łączenia zespołów dźwięków i liter.
Geneza dadaizmu
5 lutego 1916 roku Hugo Ball i Emmy Hennings, wraz z uciekinierami z Rumunii: Marcelem Janco, Tristanem Tzarą, George’em Janco i Arthurem Segalem otworzyli literacko-artystyczny klub Cabaret Voltaire w Zurychu. Tak narodził się dadaizm, uważany za odpowiedź na absurdalność wojny i reakcję na niedorzeczność nacjonalistycznych haseł, jakie zdominowały Europę Zachodnią pod koniec I wojny światowej.
Przedstawiciele dadaizmu
Paryż:
- Francis Picabia
- Tristan Tzara
- Georges Ribemont-Dessaignes
- Jean Cocteau
- André Breton
- Louis Aragon
- Paul Eluard
- Guillaume Apollinaire
Paryscy dadaiści skupiali się wokół pisma "Litterature".
Zurych:
- Richard Huelsenbeck
- Max Ernst
- Hans Arp z Kolonii
- Kurt Schwitters
- Raul Hausmann
Szwajcarscy dadaiści publikowali w wydawanych podczas I wojny pismach "Cabaret Voltaire" i "Dada".
Ameryka:
- Marcel Duchamp
- Man Ray
- Francis Picabia -działający także w Paryżu
Zrzeszało ich nowojorskie, dadaistyczne pismo "The Blind Man".
Autor: