Współcześność - charakterystyka literatury

Okres 1945-1949

Lata 1945-1949 to czas pomiędzy zakończeniem drugiej wojny światowej, a historycznym IV Walnym Zjazdem Związku Literatów Polskich w Szczecinie. Okres ten zdominowany był głównie przez tematykę wojenną. Wówczas to powstało najwięcej dzieł potępiających totalitarne ustroje (niemiecki i radziecki), zbrodnie ludobójstwa i oczywiście samą wojnę, jako największe zło, jakie mogło spotkać człowieka. Nowe władze PRL zadbały o to, aby dzieła o zbrodniach sowieckich pozostawały w szufladach pisarzy, a nie pojawiały się na półkach księgarń.



Wielu twórcom, którym udało się przeżyć, wojna przyniosła przekonanie o zakłamaniu sztuki i literatury. Tacy pisarze jak Borowski czy Różewicz głosili postulat, że dotychczasowe osiągnięcia artystyczne człowieka na nic się zdawały w obliczu światowego konfliktu i masowej eksterminacji ludzi. Poza tym, nie wiedzieli w jaki sposób pisać o okropnościach, jakie przeżyli bądź jakich byli świadkami w obozach koncentracyjnych, na ulicach miast czy na polu walki. Przekaz literacki, czyli piękny i artystyczny, wydawał się zupełnie nie pasować do tematyki, jaką twórcy ci mieli zamiar poruszyć. Dlatego też wielką popularność zyskały wówczas formy dokumentalne, takie jak dzienniki, pamiętniki, reportaże.



Jak pisze Bernadetta Żynis:

Mimo (…) trudności proza powojenna ukazała każdy możliwy aspekt wojennego doświadczenia – getto, lagry i łagry, obozy jenieckie, walki partyzanckie i żołnierskie, podziemny ruch oporu, sposoby przetrwania ludności cywilnej i niezaangażowanej w środowiskach miejskich i wiejskich, prześladowania, rozmaite postawy ludzi wobec wyzwań wojennej i okupacyjnej rzeczywistości.

Trudno dopatrzyć się takiego zwrotu w poezji powojennej. Oczywiście straszne wydarzenia z okresu 1939-1945 zdominowały tematykę powstających wówczas wierszy, lecz ich forma nie różniła się zasadniczo od tej znanej z dwudziestolecia. Znaczna część utworów była pisana zgodnie z tradycją awangardową. Powstawały wówczas przede wszystkim wiersze wolne i oparte na emocjach.

Okres 1949-1956

IV Walny Zjazd ZLP w Szczecinie w 1949 roku, i przyjęte na nim wytyczne, rozpoczynają drugi okres literatury Polski Ludowej. Od momentu zakończenia wojny władze państwowe starały się o poparcie artystów. Ponieważ nie każdy twórca zgadzał się z głoszonymi przez oficjalne organy poglądami socjalistycznymi, rządzący postanowili sformułować wytyczne, nienaruszalne zasady, które miały obowiązywać wszystkich artystów w Polsce. W ten sposób powstał program realizmu socjalistycznego, ogłoszony na Zjeździe w Szczecinie i zaakceptowany przez ZLP. Podobne wytyczne przyjęli również artyści-plastycy, twórcy filmowi i teatralni.



Organem, który miał nadzorować przestrzeganie przyjętego programu przez wszystkie środowiska była cenzura. W ten sposób państwo skutecznie ucięło wszelką swobodę artystyczną i wolność głoszenia indywidualnych poglądów, sprzecznych z oficjalną doktryną socjalistyczną. Bernadetta Żynis pisze:

Socrealizm zakładał konieczność „prawdziwego” odzwierciedlenia rzeczywistości z punktu widzenia światopoglądu socjalistycznego i historycznych interesów klasy robotniczej, co oznaczało ukazywanie rzeczywistości społecznej w „rewolucyjnym rozwoju”. Oczekiwano porzucenia tematyki okupacyjnej na rzecz zaktualizowania i upolitycznienia literackiego przekazu (tematyka wojenne powróciła w nowej ideologizowanej wersji, oceniającej negatywnie AK, gloryfikującej dokonania AL., BCh i Armii Radzieckiej).

Język ówczesnych dzieł został zdominowany przez tak zwaną nowomowę, czyli słownictwo typowe dla propagandy i demagogii. Treść utworów bezpośrednio wynikała z założeń ideologii socjalistycznej. Do rangi bohaterów wyniesieni zostali robotnicy i chłopi. Przedstawiani jako zbiorowość, zmieniająca się wewnętrznie (na lepsze) poprzez uczestnictwo w rewolucji, walce ideologicznej, odbudowie zrujnowanego kraju lub realizacji planu pięcioletniego. Oficjalna filozofia państwowa, czyli marksizm, została w całości zaszczepiona w literaturze i sztuce. Powieści zwane produkcyjniakami, czyli poruszające fabryczną tematykę, szybko zaczęły razić swoją banalności i schematycznością.





strona:   - 1 -  - 2 -  - 3 - 

  Dowiedz się więcej