klp.pl„nie masz przecz, gościu, złez nad nami tracić,
Taką śmierć mógłbyś sam drogo zapłacić.”
„Odprawa posłów greckich” – Jan Kochanowski krytykuje próżność, lenistwo, zbytek, przekupstwo i pijaństwo polskiej szlachty. Tragedia została poświęcona moralno-politycznym problemom państwa, jego istnienia i funkcjonowania. Utwór mówi o racjach, argumentach na rzecz praworządnego państwa. Nosicielami owych racji są poszczególne postaci, których postawy wyrażają ogólniejsze typy zachowań społecznych. Od rozwiązania konfliktu pomiędzy owymi racjami zależy przyszłość państwa. Kochanowski przestrzega, że pogwałcenie w kraju ludzkich praw, anarchia, samowola, przekupstwo, zdrada, występek prowadzą ku zgubie ojczyzny.
„Kazania sejmowe” – Piotr Skarga porównuje ojczyznę do tonącego okrętu. Jeśli pasażerowie zajmą się tylko swoimi sprawami, a nie obroną okrętu, ten zatonie. Jeśli zaś najpierw zadbają o dobro wspólne – ocalą zarówno ojczyznę, swoje zdrowie i dobytek.
„Konrad Wallenrod” - Adam Mickiewicz. Tytułowy bohater, pomimo wychowania w Zakonie, czuje się Litwinem, jest patriotą, który podejmuje samotną walkę z Krzyżakami. Może pokonać potężnych wrogów tylko zdradą, podstępnym działaniem na ich szkodę i taką właśnie drogę wybiera - składając na ołtarzu ojczyzny swój rycerski honor, osobiste szczęście, nawet życie. Nie może zaznać szczęścia w życiu, gdy nieszczęśliwa jest jego ukochana ojczyzna. Nakazywał poświęcić dla ojczyzny wszystko, zrezygnować z wszystkiego poza walką.
„Pan Tadeusz” - Adam Mickiewicz opisuje Sopilicowo, gdzie się „człowiek napije, nadysze Ojczyzny”. Akcja poematu rozgrywa się w miejscu przypominającym raj. Wszystko jest na Litwie piękne: lasy, kwiaty, pola, łąki, zwierzęta. Zarazem wszystko, co litewskie pozostaje bohaterom najbliższe, wielbione i swojskie. Życie toczy się zgodnie z rytmem przyrody, przyjaznej człowiekowi i opisywanej z wielką miłością, uwielbieniem. Społeczność łączą wspólne upodobania, wyobrażenia o świecie, jego porządku, patriotyzm, ukochanie ziemi przodków i tradycja. Mickiewicz odchodzi od formuły – „ojczyzna jest tam, gdzie źle”, przedstawiając szczęśliwą krainę, którą ominęły kolejne klęski spadające na naród.
„Rzadko na moich wargach” - Jan Kasprowicz ojczyznę nazywa najdroższym wyrazem. Podmiot liryczny wspomina o trudnej historii swojej ojczyzny i licznych zagrożeniach – „złoczyńcy, który podpala stogi”, morderczej zarazie, głodzie, rzece krwi. Krytykuje tych, którzy potrafią jedynie głośno mówić o swej miłości do ojczyzny. jej wartość wyraża w słowach:
„Podporą ci będzie i brzaskiem
Ta ziemia tak bujna, tak żyzna,
Nią ci ja jestem, na zawsze,
Twa ukochana Ojczyzna”.
„Mazurek Dąbrowskiego” – Józef Wybicki, mimo iż napisał ten utwór po utracie przez Polskę suwerenności, wyraża przekonanie, że ojczyzna nie zginie, dopóki żyje naród. Hasłem wszystkich kochających swój kraj powinna być zgoda i ojczyzna:
„Niemiec, Moskal nie osiądzie
Gdy jąwszy pałasza
Hasłem wszystkich zgoda będzie
I ojczyzna nasza”
„Przedwiośnie” – Stefan Żeromski szeroko opisuje sytuację i przemiany zachodzące w niepodległej ojczyźnie. Mówi o różnych, nieraz skrajnych, wizjach jej naprawy. Po rozwianiu mitów „szklanych domów” dyskutuje nad sposobami zbudowania trwałej, suwerennej państwowości. Tytuł daje nadzieję, że po zimie, jaką były czasy zaborów ojczyzna odrodzi się, a okres, który opisuje nazywa przedwiośniem – czasem szarym, chmurnym, ale służącym stworzeniu fundamentów pod rozkwit „nowego”, lepszego państwa.
„Nad Niemnem” - Eliza Orzeszkowa podobnie jak Mickiewicz w „Panu Tadeuszu” opisuje urodę ziemi litewskiej. Związek z ojczyzna pogłębia praca na polskiej ziemi, dostrzeganie otaczającej natury, pamięć o tragicznej historii i zachowywanie odwiecznych tradycji. Kraj przodków łączy zarówno Bohatyrowiczów, jak i Korczyńskich, ponieważ członkowie obu rodów zginęli za ojczyznę w powstaniu.
„Trylogia” – Henryk Sienkiewicz stworzył swe dzieło „ku pokrzepieniu serc”. Przypomina chwalebne czasy, w których zawsze wygrywała sprawa narodowa, a poświęcenie dla ojczyzny miało sens i przynosiło wymierne rezultaty. Ojczyzna stanowi dla bohaterów punkt odniesienia, służba królowi i państwu wyznacza ich sens życia. Krew przelana za ojczyznę pomaga odkupić dawne winy.
„W mojej ojczyźnie” - Czesław Miłosz przedstawia Litwę jako arkadyjska krainę. Cała przyroda, lasy, jeziora są dla niego jedną z największych wartości, bo tylko natura potrafi przeciwstawić swą potęgę wszelkiemu złu. Podmiot liryczny w jeziorze odczytuje przyszłość. Widzi w nim zarówno blask swojego życia, jak i to, co go straszy. Przeczuwa, że może już nigdy nie wrócić do ojczyzny, o czym świadczą słowa: „W mojej ojczyźnie, do której nie wrócę”. Poeta przeczuwając przyszłe wydarzenia – zbliżającą się wojnę - czuje się bezradny. Z nadchodzącymi zdarzeniami należy się jednak oswoić i powrócić do codziennych spraw, bo i tak nie można się im przeciwstawić.
„Moja wierna mowo” – Czesław Miłosz nazywa ojczyzną „wierna mowę”, ponieważ tylko ona mu pozostała. Oddaje cześć językowi polskiemu, który miał był łącznikiem między nim, a pozostałymi w kraju czytelnikami. Okazał się jednak
„mową upodlonych,
mową nierozumnych i nienawidzących
siebie bardziej może od innych narodów,
mową konfidentów,
mową pomieszanych,
chorych na własną niewinność.”
„Trans-Atlantyk” – Witold Gombrowicz ośmiesza przede wszystkim sentymentalny wizerunek narodu oraz polską mentalność, wywodzącą się z sarmatyzmu i mesjanizmu. W Przedmowie autor pisze:
”Cóż wart jest naród złożony z ludzi sfałszowanych i zredukowanych? Z ludzi, którzy nie mogą pozwolić sobie na żaden szerszy, swobodniejszy odruch z obawy, by im się ten naród nie rozpadł?
„Gawęda o miłości ziemi ojczystej” – Wisława Szymborska mówi o przywiązaniu do ojczyzny, dzięki któremu można owocować. Człowiek bez korzeni jest pusty, usycha. Podmiot liryczny zwraca się do ukochanej ziemi z zapewnieniem:
„Ziemio ojczysta, ziemio jasna,
nie będę powalonym drzewem.
Codziennie mocniej w ciebie wrastam
radością, smutkiem, dumą, gniewem.
(...)Można nie kochać cię - i żyć,
ale nie można owocować.”
„Ojczyzna” - Jerzy Liebert opisuje ojczyznę przedstawiając jej niepowtarzalny krajobraz. Sady wiśniowe, ryże zboża, wiejskie rodzime chałupy są bliskie podmiotowi lirycznemu. Obce są mu kraje, takie jak Rzym czy Grecja i, choć czasem kuszą go błękitne morza, zawsze powraca do ukochanej krainy, gdzie:
„wieczór w księżyca dmie fujarkę.
Czerwony wschodu bies zbudzoną goni jarkę.
Na sady. jak na oczy kochane, spada mgła.”
Autor: