klp.plKobieta w literaturze, przez stulecia pozostającej domeną przede wszystkim mężczyzn, jest przedstawiana głównie jako kochanka, żona i matka, obiekt pożądania, uwielbienia oraz zazdrości. Motyw kobiety jest nieodłączną częścią takich tematów, jak miłość, macierzyństwo, rodzina. Postać niewiasty może być zarówno natchnieniem, muzą, aniołem, jak i femme fatale czy nowoczesną feministką. Kobieta była przedmiotem uwielbienia średniowiecznych liryków, obiektem renesansowej miłości, przyczyną cierpień i adresatem barokowych komplementów, przedmiotem sentymentalnych westchnień. Nasi romantycy postrzegali ją przede wszystkim jako Matkę, Żonę, Dziewicę służącą Ojczyźnie (Polska jest kobietą, powiedział Miłosz). Akcenty świadczące o emancypacji pojawiły się dopiero w pozytywizmie, przełom w postrzeganiu kobiet przyniosło piśmiennictwo modernistyczne. Dopiero w literaturze współczesnej postaci kobiet wyszły poza tradycyjnie przypisywane im role. Ze względu na bogactwo literatury, porównując wizerunki kobiet należy wybrać określony klucz. Osobno należy traktować matki czy żony, osobno kobiety heroiczne, jak Joanna d`Arc, Emilię Plater, Stasię Bozowską czy femme fatale, często popychające do zbrodni lub same będące morderczyniami – Lady Makbet, Balladynę, a także kobiety niespełnione.
Wśród kobiecych archetypów odnajdujemy wizerunki świętych osób – Matka Boska, św. Faustyna oraz tych, które zeszły na złą drogę – wyuzdanych, rozwiązłych i pełnych seksu. Z pewnością najciekawsze w literaturze są pozycje ukazujące dokładny portret psychologiczny, jak na przykład „Cudzoziemka”, „Noce i dnie” czy „Anna Karenina”. Już te kilka przykładów świadczy, jak intrygujące i niepoślednie miejsce zajmuje kobieta w literaturze i sztuce.
Kobieta - wyrazy bliskoznaczne
pani, dama, białogłowa, białka, gołąbeczka, prządka, płeć piękna, druga połowa, niewiasta, dziewica, dziewczyna, dziewoja, dziewka, dziewczę, dziewczynisko, dziewucha, dzierlatka, młódka, pensjonarka, podlotka, panna, pannica, pannisko, harpia, hetera, ksantypa, złośnica, jędza, wiedźma, sekutnica, baba, herod baba, babka, babsztyl, babina, kobiecina, staruszka, starowina, stara, starucha, facetka, jejmość, paniusia, damulka, hrabina, miss, laska, pięknisia, piękność, ślicznotka, hurysa, anielica, diablica, madonna.
Pojęcia związane z kobietą (frazeologia)
Safona - największa poetka liryczna literatury greckiej. Mieszkała na wyspie Lesbos (od nazwy wyspy termin lesbijstwo) w VII-VI w. p.n.e., przewodziła kołu założonemu ku czci Afrodyty i muz, którego uczestniczkami były młode dziewczęta. Safonę łączyły z nimi szczere i ciepłe uczucia – erotyczne, lesbijskie, jak twierdzili późniejsi zgryźliwi komediopisarze.
Joanna d`Arc - inaczej Dziewica Orleańska – francuska święta i bohaterka narodowa z czasów wojny stuletniej. Głosy, które przypisywała swym ulubionym świętym, wezwały ja by udała się na odsiecz oblężonemu Orleanowi i wybawiła Francję. Obdarzona niezwykłą siłą przekonywania i pełna zapału na czele oddanych jej pod dowództwo oddziałów w męskim przebraniu pokonała Anglików i pomogła wynieść na tron delfina Karola. Następnie wpadła w pułapkę, oskarżona w Anglii o czary i herezję spłonęła na stosie 30 V 1431 roku. Jej postać stała się natchnieniem wielu późniejszych twórców.
femme fatale - kobieta piękna, zmysłowa, ale przynosząca zgubę mężczyznom, sprowadzająca nieszczęście, łamiąca serce, karierę, życie mężczyzny.
feminizm - (od łac. femina - kobieta) to ideologia i ruch społeczny związany z ruchem równouprawnienia kobiet. Istnieje wiele odmian feminizmu, ze względu na różnice (głównie etniczne i polityczne) między jego zwolennikami oraz z powodu zmian światopoglądowych, jakie zachodzą w samym ruchu feministycznym. Wszystkie nurty feminizmu oparte są na przekonaniu o dyskryminacji kobiet ze względu na ich płeć, prawie kobiet do emancypacji, sprzeciwie wobec seksizmu i patriarchatu.
striptease - striptiz – numer programu variété, kabaretu lub innego lokalu rozrywkowego, w którym aktorka rozbiera się stopniowo przed publicznością.
amazonki - bajeczny lud wojowniczych kobiet, zamieszkujących krańce poznanego świata. Kobiety te żyły bez mężczyzn, spotykając się z nimi sezonowo w celu podtrzymania ciągłości rodu. Nowonarodzonych chłopców zabijały lub okaleczały. Obcinały sobie prawą pierś by łatwiej naciągać cięciwę łuku.
gejsza - japońska dziewczyna kształcona specjalnie dla uprzyjemniania czasu mężczyznom w lokalach publicznych poprzez miłą rozmowę, taniec, podawanie posiłków i napojów czy grę na samisen.
bachantki - nimfy, wychowawczynie, później towarzyszki wędrówek i zabaw Dionizosa.
Menady” - (także tyrady, bachantki) – kobiety wprowadzone przez Dionizosa w ekstatyczny szał, muzyka i tańcem sławiły jego wielkość. Symbolizowały przebudzenie pierwotnych instynktów i połączenie ich z siłami natury w kulcie bóstwa.
kobieta-wamp - typ kobiet opętujących mężczyzn swą demoniczną urodą w celu doprowadzenia ich do zguby.
Mata Hari - tancerka holenderska, która zdobyła rozgłos dzięki jednej z najgłośniejszych afer szpiegowskich. Zasłynęła w Paryżu wykonując swoje interpretacje autentycznych tańców indonezyjskich, od 1907 roku współpracowała z wywiadem, a podczas I wojny światowej przekazywała tajne informacje Niemcom, zdobywane od aliantów podczas intymnych zbliżeń.
Marilyn Monroe - (1 czerwca 1926 – 5 sierpnia 1962) amerykańska aktorka filmowa. Urodziła się jako Norma Jean Mortensen (znana też jako Norma Jean Baker). Legenda kina, kreowana na symbol seksu lat 50. i 60. XX wieku, stanowi również jeden z symboli popkultury.
„Antygona” – Sofokles przedstawia obraz niezłomnej kobiety, córki Edypa, króla Teb, która nie boi się przeciwstawić... więcej
„Makbet”... więcej
„Dama z łasiczką” – Leonardo da Vinci
„Wielkie kąpiące się” - A. Renoir
„Wenus z Turbino” – Tycjan
„Olimpia” – E. Manet
„Czesząca się kobieta” – E. Degas
„Panny z Awinionu” - Pablo Picasso
„Trzy... więcej
Wśród kobiecych archetypów odnajdujemy wizerunki świętych osób – Matka Boska, św. Faustyna oraz tych, które zeszły na złą drogę – wyuzdanych, rozwiązłych i pełnych seksu. Z pewnością najciekawsze w literaturze są pozycje ukazujące dokładny portret psychologiczny, jak na przykład „Cudzoziemka”, „Noce i dnie” czy „Anna Karenina”. Już te kilka przykładów świadczy, jak intrygujące i niepoślednie miejsce zajmuje kobieta w literaturze i sztuce.
Kobieta - wyrazy bliskoznaczne
pani, dama, białogłowa, białka, gołąbeczka, prządka, płeć piękna, druga połowa, niewiasta, dziewica, dziewczyna, dziewoja, dziewka, dziewczę, dziewczynisko, dziewucha, dzierlatka, młódka, pensjonarka, podlotka, panna, pannica, pannisko, harpia, hetera, ksantypa, złośnica, jędza, wiedźma, sekutnica, baba, herod baba, babka, babsztyl, babina, kobiecina, staruszka, starowina, stara, starucha, facetka, jejmość, paniusia, damulka, hrabina, miss, laska, pięknisia, piękność, ślicznotka, hurysa, anielica, diablica, madonna.
Pojęcia związane z kobietą (frazeologia)
Safona - największa poetka liryczna literatury greckiej. Mieszkała na wyspie Lesbos (od nazwy wyspy termin lesbijstwo) w VII-VI w. p.n.e., przewodziła kołu założonemu ku czci Afrodyty i muz, którego uczestniczkami były młode dziewczęta. Safonę łączyły z nimi szczere i ciepłe uczucia – erotyczne, lesbijskie, jak twierdzili późniejsi zgryźliwi komediopisarze.
Joanna d`Arc - inaczej Dziewica Orleańska – francuska święta i bohaterka narodowa z czasów wojny stuletniej. Głosy, które przypisywała swym ulubionym świętym, wezwały ja by udała się na odsiecz oblężonemu Orleanowi i wybawiła Francję. Obdarzona niezwykłą siłą przekonywania i pełna zapału na czele oddanych jej pod dowództwo oddziałów w męskim przebraniu pokonała Anglików i pomogła wynieść na tron delfina Karola. Następnie wpadła w pułapkę, oskarżona w Anglii o czary i herezję spłonęła na stosie 30 V 1431 roku. Jej postać stała się natchnieniem wielu późniejszych twórców.
femme fatale - kobieta piękna, zmysłowa, ale przynosząca zgubę mężczyznom, sprowadzająca nieszczęście, łamiąca serce, karierę, życie mężczyzny.
feminizm - (od łac. femina - kobieta) to ideologia i ruch społeczny związany z ruchem równouprawnienia kobiet. Istnieje wiele odmian feminizmu, ze względu na różnice (głównie etniczne i polityczne) między jego zwolennikami oraz z powodu zmian światopoglądowych, jakie zachodzą w samym ruchu feministycznym. Wszystkie nurty feminizmu oparte są na przekonaniu o dyskryminacji kobiet ze względu na ich płeć, prawie kobiet do emancypacji, sprzeciwie wobec seksizmu i patriarchatu.
striptease - striptiz – numer programu variété, kabaretu lub innego lokalu rozrywkowego, w którym aktorka rozbiera się stopniowo przed publicznością.
amazonki - bajeczny lud wojowniczych kobiet, zamieszkujących krańce poznanego świata. Kobiety te żyły bez mężczyzn, spotykając się z nimi sezonowo w celu podtrzymania ciągłości rodu. Nowonarodzonych chłopców zabijały lub okaleczały. Obcinały sobie prawą pierś by łatwiej naciągać cięciwę łuku.
gejsza - japońska dziewczyna kształcona specjalnie dla uprzyjemniania czasu mężczyznom w lokalach publicznych poprzez miłą rozmowę, taniec, podawanie posiłków i napojów czy grę na samisen.
bachantki - nimfy, wychowawczynie, później towarzyszki wędrówek i zabaw Dionizosa.
Menady” - (także tyrady, bachantki) – kobiety wprowadzone przez Dionizosa w ekstatyczny szał, muzyka i tańcem sławiły jego wielkość. Symbolizowały przebudzenie pierwotnych instynktów i połączenie ich z siłami natury w kulcie bóstwa.
kobieta-wamp - typ kobiet opętujących mężczyzn swą demoniczną urodą w celu doprowadzenia ich do zguby.
Mata Hari - tancerka holenderska, która zdobyła rozgłos dzięki jednej z najgłośniejszych afer szpiegowskich. Zasłynęła w Paryżu wykonując swoje interpretacje autentycznych tańców indonezyjskich, od 1907 roku współpracowała z wywiadem, a podczas I wojny światowej przekazywała tajne informacje Niemcom, zdobywane od aliantów podczas intymnych zbliżeń.
Marilyn Monroe - (1 czerwca 1926 – 5 sierpnia 1962) amerykańska aktorka filmowa. Urodziła się jako Norma Jean Mortensen (znana też jako Norma Jean Baker). Legenda kina, kreowana na symbol seksu lat 50. i 60. XX wieku, stanowi również jeden z symboli popkultury.
Motyw kobiety w literaturze
BIBLIA - STPierwszą kobietą – matką wszystkich ludzi jest Ewa. Stworzona z żebra Adama, dzieli z nim radosne chwile w raju. Niestety za namową szatana, który przybiera postać węża, kosztuje owoc zakazanego drzewa i namawia do skosztowania Adama. Za karę „pierwsi rodzice” zostają wypędzeni z Edenu. Tuz przed zniszczeniem Sodomy aniołowie wyprowadzają z niej Lota wraz z rodziną. Gdy deszcz siarki i ognia... więcejKobiety heroiczne
„Odyseja”– Homer stworzył archetyp wiernej, idealnej żony - Penelopy. Czekała ona dwadzieścia lat na powrót męża – Odyseusza – z wojny trojańskiej, skutecznie opierając się licznym zalotnikom z lokalnej szlachty, którzy nie wierzyli w powrót Odysa.„Antygona” – Sofokles przedstawia obraz niezłomnej kobiety, córki Edypa, króla Teb, która nie boi się przeciwstawić... więcej
Kobiety niespełnione
„Hamlet” – William Szekspir jedną ze swoich bohaterek czyni Ofelię – córkę Poloniusza, obiekt młodzieńczych wyznań miłosnych Hamleta, które wyraźnie były po jej myśli. Ojciec Ofelii zakazuje jej jednak kontaktów z Hamletem, bojąc się o jej dobre imię. Odtrącona przez Hamleta – nie jest do końca pewna, z jakiego powodu – być może jako część planowego szaleństwa, może z powodu nienawiści... więcejFemme fatale
Nowy Testament - król Herod zaproponował licznie zgromadzonym gościom występ swej młodej pasierbicy Salome - wybitnej tancerki. Jej taniec tak zachwycił publiczność, że wyprosiła u króla nagrodę dla dziewczyny. Ta za namową okrutnej matki Herodiady zażądała głowy Jana Chrzciciela. Postać tańczącej Salome chętnie przedstawiali twórcy przełomu XIX i XX wieku, wówczas stała się symbolem femme fatale.„Makbet”... więcej
Motyw kobiety w sztuce
„Mona Liza” – Leonardo da Vinci stworzył najpopularniejszy portret kobiecy wszechczasów.„Dama z łasiczką” – Leonardo da Vinci
„Wielkie kąpiące się” - A. Renoir
„Wenus z Turbino” – Tycjan
„Olimpia” – E. Manet
„Czesząca się kobieta” – E. Degas
„Panny z Awinionu” - Pablo Picasso
„Trzy... więcej